Οι αριθμοί δεν είναι απλώς ενδεικτικοί· μοιάζουν με καμπανάκι που χτυπά πιο δυνατά από ποτέ. Η Ελλάδα μπαίνει επισήμως σε μια νέα πραγματικότητα, όπου η ισορροπία ανάμεσα στον ενεργό πληθυσμό και τους συνταξιούχους διαταράσσεται σοβαρά. Οι πιέσεις στο ασφαλιστικό γίνονται πλέον διαρθρωτικές, όχι περιστασιακές, και η οικονομία δείχνει να πηγαίνει ολοταχώς – όπως λένε οι ειδικοί – προς μια «χώρα συνταξιούχων»: με γηρασμένο πληθυσμό, περιορισμένη απασχόληση και αυξημένο δημοσιονομικό βάρος. Ο κίνδυνος δεν αφορά μόνο το ύψος των συντάξεων, αλλά την ίδια την παραγωγική ισχύ της χώρας τα επόμενα χρόνια.

Επιταχυνόμενη δημογραφική φθορά

Τα στοιχεία των ταμείων αποτυπώνουν ότι η σύνταξη δεν είναι πλέον η τελευταία σελίδα ενός επαγγελματικού βίου, αλλά μια φάση ζωής που αρχίζει νωρίτερα και διαρκεί πολύ περισσότερο. Κάθε χρόνο αυξάνονται οι αιτήσεις συνταξιοδότησης, ενώ το εργατικό δυναμικό συρρικνώνεται. Ουσιαστικά, για κάθε εργαζόμενο που μπαίνει στην αγορά εργασίας, αντιστοιχεί περισσότερο από ένας συνταξιούχος που βγαίνει. Αυτό δημιουργεί ένα σιωπηλό έλλειμμα, που δεν καλύπτεται με συγκυριακά μέτρα: η ελληνική οικονομία δεν έχει αρκετό μοχλό παραγωγής για να χρηματοδοτήσει μελλοντικά το κόστος της γήρανσης.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, αυξάνονται σταθερά όσοι επιλέγουν να αποχωρήσουν με μειωμένη σύνταξη πριν το 67ο έτος. Το γεγονός ότι το μέσο προσδόκιμο ζωής ξεπερνά τα 81 έτη, σε συνδυασμό με τις πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, δημιουργεί ένα «μεγάλο παράθυρο κάλυψης», το οποίο ήδη προκαλεί πίεση στον ΕΦΚΑ. Οι συνταξιούχοι αποτελούν πλέον περίπου το ένα τέταρτο του πληθυσμού – και μέχρι το 2050 εκτιμάται ότι θα πλησιάζουν το ένα τρίτο.

Το κόστος για την οικονομία

Το ασφαλιστικό σύστημα χρειάζεται αυξημένες εισφορές για να διατηρηθεί βιώσιμο, την ώρα που οι εργαζόμενοι με υψηλές αποδοχές δεν ξεπερνούν το 25%. Ταυτόχρονα, η αγορά εργασίας «φορτώνεται» με εισφορές που αποθαρρύνουν τα καλά αμειβόμενα συμβόλαια, ενώ μεταξύ των νέων η μερική απασχόληση και η αδήλωτη εργασία λειτουργούν ως αποσβεστήρες… που τελικά τροφοδοτούν τη μελλοντική σύνταξη με ελάχιστα στοιχεία.
Σε αυτή την εικόνα προστίθεται και το φαινόμενο της μαζικής συνταξιοδότησης επαγγελματικών ομάδων που «κλειδώνουν» δικαίωμα νωρίτερα: εκπαιδευτικοί, δημόσιοι υπάλληλοι, ειδικά σώματα. Η δαπάνη για συντάξεις φτάνει περίπου στο 15% του ΑΕΠ – από τα υψηλότερα ποσοστά στην Ευρώπη. Η χώρα επενδύει περισσότερα στη συνταξιοδοτική δαπάνη παρά σε αναπτυξιακές δράσεις: αυτό έχει επιπτώσεις στο μέλλον της παραγωγικής βάσης αλλά και στη θέση της Ελλάδας μέσα στην ΕΕ.

Οι δυσκολίες του ΕΦΚΑ

Το Ταμείο καλείται να διαχειριστεί τόσο τη γήρανση όσο και τον νέο τρόπο υπολογισμού των συντάξεων, που λαμβάνει υπόψη ολόκληρο τον ασφαλιστικό βίο. Οι νεότερες γενιές θα βρεθούν αντιμέτωπες με χαμηλότερες συντάξεις λόγω των ετών χαμηλών εισφορών, ενώ οι αυξήσεις στις συντάξεις απορροφώνται από τον πληθωρισμό. Ο ΕΦΚΑ πρέπει να προχωρήσει σε διπλή κατεύθυνση: καλύτερες ψηφιακές διαδικασίες για την έκδοση συντάξεων και ταυτόχρονα σταδιακή μεταρρύθμιση προς πιο κεφαλαιοποιητικές μορφές ασφάλισης.
Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει το παράθυρο προσαρμογής. Χρειάζεται ισχυρότερη αγορά εργασίας, περισσότερες θέσεις υψηλής αξίας και σταδιακή μετακίνηση από ένα καθαρό αναδιανεμητικό σύστημα σε ένα μερικώς κεφαλαιοποιητικό μοντέλο. Διαφορετικά, η «γενιά της παραγωγής» δεν θα μπορέσει να σηκώσει το βάρος της «γενιάς της συνταξιοδότησης».

Η μεγάλη πρόκληση

Το φαινόμενο δεν είναι μόνο ελληνικό. Η γήρανση αποτελεί δομικό πρόβλημα για πολλές ευρωπαϊκές χώρες, ωστόσο η Ελλάδα βρίσκεται σε πιο δύσκολη θέση: χαμηλές γεννήσεις, υψηλή μετανάστευση νέων, αδύναμη βάση παραγωγής και μικρό ποσοστό πλήρους απασχόλησης. Εάν δεν υπάρξει σχέδιο για αύξηση της παραγωγικότητας και βαθύτερη μεταρρύθμιση στην ασφάλιση, τότε το ασφαλιστικό θα εξελιχθεί σε βασικό εμπόδιο της οικονομικής πολιτικής.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι αν το κράτος μπορεί να μεταφέρει το βάρος από το παρελθόν στο μέλλον — από τη δαπάνη για συντάξεις, στη δαπάνη για ανάπτυξη. Αυτό θα κρίνει αν η Ελλάδα θα παραμείνει μια χώρα που «συνταξιοδοτείται νωρίς» ή μια χώρα που ξαναχτίζει το εργατικό της δυναμικό και το κοινωνικό της συμβόλαιο.

Διαβάστε ακόμη 

Ανέβασε ταχύτητα η ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας – Στο 2% το γ’ τρίμηνο

Οι Greeks πρωταγωνιστούν και το 2025 – Στοχευμένες αγορές και «έξυπνες» πωλήσεις πλοίων

Κομισιόν: Καμπάνα 120 εκατ. ευρώ στην X του Έλον Μασκ βάσει του DSA

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα