Σημαντική αύξηση των κονδυλίων για τη βιομηχανία και τον ψηφιακό μετασχηματισμό της, την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, αλλά και των κονδυλίων που προορίζονται για το αποκαλούμενο «green deal», την ενίσχυση της πράσινης οικονομίας και την απολιγνιτοποίηση της χώρας, περιλαμβάνει το τελικό κυβερνητικό σχέδιο για το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, το οποίο φέρνει σήμερα στο φως της δημοσιότητας το «business stories».

Το σχέδιο, το οποίο εκπονήθηκε από το υπoυργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων υπό τον κ. Αδωνη Γεωργιάδη, με τον υφυπουργό Γιάννη Τσακίρη, να έχει την ευθύνη και την καταλυτική συνδρομή του γενικού γραμματέα Δημοσίων Επενδύσεων και ΕΣΠΑ, Δημήτρη Σκάλκου, και του πρώην στελέχους της Κομισιόν Αλέκου Κρητικού, έλαβε την τελική πρωθυπουργική έγκριση και κατατέθηκε την περασμένη εβδομάδα στην Κομισιόν.
Μάλιστα κυβερνητικές πηγές εξέφραζαν στο «b.s.» τη βεβαιότητα ότι τα κοινοτικά κονδύλια της νέας προγραμματικής περιόδου του ΕΣΠΑ θα ξεπεράσουν τα 20 δισ. ευρώ, αυξημένα δηλαδή σε σχέση με την αρχική πρόταση που είχε κάνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προ διετίας.

Προτεραιότητα σε έργα στρατηγικής σημασίας

Τα συγκεκριμένα κεφάλαια, μαζί με τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης της Ε.Ε., ύψους 32 δισ. ευρώ για την Ελλάδα, το Εθνικό Πρόγραμμα Ανάπτυξης και τα κέρδη από τα ελληνικά κρατικά ομόλογα (ANFA και SMP), αναμένεται να παίξουν καταλυτικό ρόλο όχι μόνο στην ανάκαμψη της χώρας από την κρίση της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά και στον μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας τα επόμενα χρόνια προς μια βιώσιμη, κυκλική, ψηφιακή και πράσινη ανάπτυξη. Σε πολλές περιπτώσεις αναμένεται να λειτουργήσουν συνδυαστικά στο πλαίσιο του νέου αναπτυξιακού σχεδίου της κυβέρνησης το οποίο εκπονείται με ορίζοντα δεκαετίας από την ειδική επιτροπή επιστημόνων υπό την προεδρία του νομπελίστα ακαδημαϊκού Χριστόφορου Πισσαρίδη.
Για τη γρήγορη επίτευξη των στόχων μάλιστα προβλέπεται να δημιουργηθούν δύο μηχανισμοί που θα προτεραιοποιούν και θα ωριμάζουν έργα στρατηγικής σημασίας. Δηλαδή, από τη μία πλευρά, η δεξαμενή έργων στρατηγικής σημασίας (το λεγόμενο pipeline) υπό την ευθύνη της Προεδρίας της Κυβέρνησης και, από την άλλη πλευρά, ο μηχανισμός ωρίμανσης των έργων (project preparation facility), με ενεργό ρόλο της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας.

Οι στόχοι και η αρχιτεκτονική του νέου ΕΣΠΑ

Ο σχεδιασμός του ΕΣΠΑ της προγραμματικής περιόδου 2021-2027 εστιάζει σε έργα και δράσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας. Η κατανομή των πόρων με βάση τα επιχειρησιακά προγράμματα που έχουν συγκροτηθεί έχει ως εξής:
Ο πρώτος στόχος πολιτικής του νέου ΕΣΠΑ αφορά την ανταγωνιστική οικονομία και την ψηφιακή μετάβαση όπου θα δεσμευτούν πόροι σε ποσοστό 20,3%. Κοινώς, εάν το νέο ΕΣΠΑ κλειδώσει στα 20 δισ. ευρώ, τα 4,06 δισ. θα κατευθυνθούν στις συγκεκριμένες δράσεις. Συγκεκριμένα, αφορά τη διασύνδεση της έρευνας με τον παραγωγικό ιστό της χώρας, την προσαρμογή της ελληνικής βιομηχανίας στο νέο ανταγωνιστικό περιβάλλον με τη δημιουργία αξίας σε όλα τα πεδία του επιχειρείν, την ενδυνάμωση της καινοτομικής ικανότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, τη διευκόλυνση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση και τη διεύρυνση του εύρους των χρηματοδοτικών εργαλείων με τη δημιουργία ενός θεσμικού περιβάλλοντος φιλικού προς τις επιχειρήσεις, καθώς και τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ελληνικής δημόσιας διοίκησης, του κράτους και της οικονομίας.
Ο δεύτερος στόχος πολιτικής εστιάζει στο περιβάλλον, στην ενέργεια και την πολιτική προστασία. Οι πόροι του συγκεκριμένου προγράμματος θα φτάσουν σε αναλογία το 26,1% των κονδυλίων του νέου ΕΣΠΑ (5,23 δισ. ευρώ στην περίπτωση που κλειδώσει το σύνολο στα 20 δισ.). Και αυτό θα γίνει στο πλαίσιο μιας πιο πράσινης και ανθεκτικής Ελλάδας αλλάς και Ευρώπης με χαμηλές εκπομπές άνθρακα, μέσω της προώθησης της δίκαιης μετάβασης σε καθαρές μορφές ενέργειας, των πράσινων επενδύσεων, της κυκλικής οικονομίας, της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, της πρόληψης και της διαχείρισης των κινδύνων. Απώτερος στόχος, όπως λέει και ο υφυπουργός Ανάπτυξης Γιάννης Τσακίρης, «να μετατρέψουμε την απειλή της κλιματικής αλλαγής σε ευκαιρία».
Οι μεταφορές και τα ευρυζωνικά δίκτυα αποτελούν τον τρίτο στόχο πολιτικής, ο οποίος αφενός εστιάζει στην ανάπτυξη ενός ασφαλούς, συνεκτικού και διαλειτουργικού συστήματος σιδηροδρομικών μεταφορών υψηλής ποιότητας, στην εξασφάλιση προσβασιμότητας και τη βέλτιστη χρήση των αυτοκινητόδρομων, των θαλάσσιων λιμένων και των αεροδρομίων της Ελλάδας, με την κατασκευή τμημάτων και συνδέσεων που λείπουν από το δίκτυο, και αφετέρου στην προώθηση μιας σειράς μεσοπρόθεσμων πρωτοβουλιών και δράσεων οι οποίες στοχεύουν στη δημιουργία ενός σύγχρονου και καλύτερου ψηφιακού περιβάλλοντος τόσο για τους πολίτες όσο και για τις επιχειρήσεις της χώρας, με την υλοποίηση επενδύσεων σε ταχέα και υπερταχέα ευρυζωνικά δίκτυα, σε ανοιχτά ασύρματα δίκτυα για την πρόσβαση όλων στο Διαδίκτυο, καθώς και με την ανάπτυξη σύγχρονων δικτυακών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των δικτύων οπτικών ινών και των δικτύων 5G. Η κατανομή των πόρων σε αυτές τις δράσεις θα φτάσει στο 15,3% επί των συνολικών κονδυλίων του νέου ΕΣΠΑ (3,06 δισ.).

Τέταρτος στόχος πολιτικής είναι η απασχόληση, η εκπαίδευση και η κοινωνική προστασία, συμπεριλαμβανομένων των υποδομών υγείας και παιδείας. Οι πόροι θα φτάσουν σε αναλογία το 31,9% του νέου ΕΣΠΑ (6,39 δισ. εφόσον κλειδώσει στα 20 δισ. το σύνολο). Οι προτεραιότητες που τίθενται σε αυτό το πεδίο είναι οι ίσες ευκαιρίες και η ισότιμη πρόσβαση στην αγορά εργασίας (ιδίως γυναικών, νέων και μακροχρόνια ανέργων) και την κοινωνική σύγκλιση, στην ποιοτική και χωρίς αποκλεισμούς εκπαίδευση, στην κατάρτιση και τη διά βίου μάθηση, στην κοινωνική προστασία και την ένταξη ευάλωτων κοινωνικών ομάδων και ατόμων που αντιμετωπίζουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού, στην αντιμετώπιση της υλικής στέρησης και τον συστημικό εκσυγχρονισμό των αντίστοιχων θεσμών. Επιπρόσθετα, ο τέταρτος στόχος θα επικεντρωθεί στην εφαρμογή ολοκληρωμένων μέτρων που αφορούν, μεταξύ άλλων, τη στέγαση και τις κοινωνικές υπηρεσίες και την εξασφάλιση ισότιμης πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, συμπεριλαμβανομένης και της πρωτοβάθμιας υγειονομικής περίθαλψης.
Πέμπτος και τελευταίος στόχος πολιτικής είναι οι ολοκληρωμένες χωρικές παρεμβάσεις και η αστική ανάπτυξη που θα απορροφήσουν το 5,4% των κονδυλίων του νέου ΕΣΠΑ (1,08 δισ.). Σε αυτόν δίνεται προτεραιότητα στην ενίσχυση της ολοκληρωμένης κοινωνικής, οικονομικής και περιβαλλοντικής τοπικής ανάπτυξης, με έμφαση στη βιώσιμη αστική ανάπτυξη, της πολιτιστικής κληρονομιάς, του τουρισμού, της αναζωογόνησης δημόσιων χώρων και της ασφάλειας, συμπεριλαμβανομένων των αγροτικών και των παράκτιων περιοχών μέσω της τοπικής ανάπτυξης με την πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων.

Ολοι οι παραπάνω στόχοι αποτυπώνονται στα έξι επιχειρησιακά (τομεακά) προγράμματα του νέου ΕΣΠΑ : (1) Ανταγωνιστικότητα – Επιχειρηματικότητα, (2) Ανθρώπινο δυναμικό – Καταρτίσεις – Εκπαίδευση – Ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, (3) Ψηφιακός μετασχηματισμός (το σύνολο των ψηφιακών και ευρυζωνικών, πλην της επιχειρηματικότητας), (4) Ενιαίο σχέδιο δίκαιης αναπτυξιακής μετάβασης, (5) Περιβάλλον – Ενέργεια – Κλιματική αλλαγή (συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής προστασίας) και (6) Μεταφορές. Ακολουθούν τα 13 περιφερειακά προγράμματα της χώρας, καθώς και τα προγράμματα εδαφικής συνεργασίας (Interreg).

Ενίσχυση ανταγωνιστικότητας

Αξιοσημείωτο ακόμη είναι το γεγονός ότι ο στόχος της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων (τωρινό πρόγραμμα ΕΠΑνΕΚ) θα ενισχυθεί συνολικά περίπου κατά 50%, με μεγάλο μέρος των κοινοτικών πόρων να κατευθύνεται στο νέο επιχειρησιακό πρόγραμμα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό, το οποίο αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα της κυβέρνησης και του ίδιου του πρωθυπουργού. Επίσης, το επιχειρησιακό πρόγραμμα για την απασχόληση και την εκπαίδευση παρουσιάζει εξίσου πολύ σημαντική αύξηση, όπως και εκείνο του περιβάλλοντος, με απώτερο στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, το οποίο πλέον θα περιλαμβάνει ενέργεια και πολιτική προστασία.

Μεγαλύτερη ευθύνη
διαχείρισης στις Περιφέρειες

Τέλος, ο συγκεντρωτικός χαρακτήρας που χαρακτηρίζει όλα τα προηγούμενα ΕΣΠΑ στην Ελλάδα σε σχέση με την ακολουθούμενη περιφερειακή πολιτική επιχειρείται να αλλάξει και πλέον οι 13 Περιφέρειες θα μπορούν να διαχειριστούν σημαντικά αυξημένους πόρους που αντιστοιχούν περίπου στο 1/3 των συνολικών πόρων του ΕΣΠΑ, με βασικό ζητούμενο την αυτονομία των Περιφερειών, στο πλαίσιο της αποτελεσματικής πολυεπίπεδης διακυβέρνησης που προωθεί η κυβέρνηση.
Σε κάθε περίπτωση, το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων θα συνεχίσει να έχει τον κεντρικό συντονισμό για την αξιοποίηση των κοινοτικών πόρων και στη νέα προγραμματική περίοδο, διότι ακόμη και στις ειδικές συνθήκες της οικονομικής κρίσης των προηγούμενων ετών αλλά και στη σημερινή απέδειξε ότι διαθέτει τη διαχειριστική ικανότητα.

Οι ενδιάμεσοι φορείς διαχείρισης θα μειωθούν στον απόλυτα αναγκαίο βαθμό, ενώ και οι επιτελικές δομές των υπουργείων θα ενισχυθούν προκειμένου να ανταποκριθούν στον ρόλο τους. Ακόμη, ειδική προσοχή θα δοθεί στην ενίσχυση της διαχειριστικής επάρκειας των αδύναμων δικαιούχων (κυρίως μικροί δήμοι), σε συνεργασία με το υπουργείο Εσωτερικών και τη Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (ΜΟΔ).

Χρηματοδοτική μόχλευση
από την Αναπτυξιακή Τράπεζα

Η σημαντική ενίσχυση των χρηματοδοτικών εργαλείων είναι βασικό συστατικό του νέου ΕΣΠΑ. Η μεταφορά πόρων στον μηχανισμό InvestEU θα αποτελέσει τη βάση για τη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου πλαισίου χρηματοδοτήσεων για τις επιχειρήσεις. Οι πόροι αυτοί θα χρησιμοποιηθούν, με μόχλευση, μέσω των υπαρχόντων και των υπό σύσταση χρηματοοικονομικών εργαλείων που αναπτύσσονται από την Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα και σε συνεργασία με διεθνείς ευρωπαϊκούς οργανισμούς, υπό την καθοδήγηση του αρμόδιου υφυπουργού Ανάπτυξης και Επενδύσεων, Γιάννη Τσακίρη.
Οι κατευθύνσεις των χρηματοδοτήσεων InvestEU είναι συμπληρωματικές με τις επενδυτικές δράσεις των στόχων πολιτικής «Ανταγωνιστική οικονομία – Ψηφιακή μετάβαση», «Περιβάλλον – Ενέργεια – Πολιτική προστασία», «Απασχόληση – Εκπαίδευση – Κοινωνική προστασία» και δίνουν τη δυνατότητα για επέκταση του φάσματος των επιχειρήσεων που μπορούν να συμμετέχουν στην επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων, χωρίς τα γεωγραφικά εμπόδια και τον περιορισμό στο μέγεθος των επιχειρήσεων που για το ΕΣΠΑ αφορά μόνο τις μικρομεσαίες.

Μείωση γραφειοκρατίας

Με την ενεργοποίηση του νέου ΕΣΠΑ αναμένεται και η περαιτέρω απλούστευση των γραφειοκρατικών αγκυλώσεων. Προς τούτο, αναφέρουν στο «b.s.» πηγές από το υπουργείο Ανάπτυξης, καταβάλλεται κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε τα ποσά δημόσιας χρηματοδότησης να εκταμιεύονται με ταχείες και μη γραφειοκρατικές διαδικασίες προς τις επιχειρήσεις. Κάτι εξάλλου που φάνηκε και από την πρόσφατη απόφαση για μείωση των απαιτούμενων δικαιολογητικών τόσο σε δράσεις ενισχύσεων όσο και στα χρηματοδοτικά εργαλεία που παρέχονται μέσω τραπεζών (ΤΕΠΙΧ ΙΙ κ.ά.). Παράλληλα, επιχειρείται η διευθέτηση σειράς ζητημάτων που λειτουργούν ανασταλτικά στην πορεία υλοποίησης των δημόσιων έργων, όπως η νομοθετική ρύθμιση για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων στα έργα Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων (ΟΧΕ) λόγω της υποχρέωσης διεξαγωγής αρχιτεκτονικών διαγωνισμών για τη μελέτη και εκτέλεσή τους. Επίσης, αναβαθμίζονται τα πληροφοριακά συστήματα (Ολοκληρωμένο Πληροφοριακό Σύστημα – ΟΠΣ και Πληροφοριακό Σύστημα Κρατικών Ενισχύσεων – ΠΣΚΕ), ενώ θα επιχειρηθεί αναβάθμιση και των δεξιοτήτων του στελεχιακού δυναμικού των Ειδικών Υπηρεσιών του ΕΣΠΑ, το οποίο μάλιστα θα ενισχυθεί και με πρόσθετα μέλη μέσω νέας προκήρυξης.

Πρόσθετοι πόροι για την απολιγνιτοποίηση

Μείζονος σημασίας και κεντρικός πυλώνας της αναπτυξιακής στρατηγικής της κυβέρνησης είναι η μετάβαση προς την οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα, με στόχο τη σταδιακή απόσυρση λιγνιτικών μονάδων και πλήρους απολιγνιτοποίησης της χώρας έως το 2028. Για την Ελλάδα, η εθνική πολιτική αποτυπώθηκε στο Εθνικό Σχέδιο Ενέργειας και Κλίματος (ΕΣΕΚ). Οι περιοχές σε μετάβαση είναι εκείνες της Δυτικής Μακεδονίας κατά μήκος του άξονα Κοζάνη – Πτολεμαΐδα – Αμύνταιο – Φλώρινα, ο Δήμος Μεγαλόπολης, ενώ παραμένει ανοιχτό ζήτημα στη διαπραγμάτευση και η προσθήκη των νησιών. Για τον σκοπό αυτό αναλογούν στη χώρα πρόσθετοι δεσμευμένοι πόροι του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης που εκτιμώνται σε 1,7 δισ. ευρώ, οι οποίοι με κατάλληλη μόχλευση μπορεί να ξεπεράσουν τα 3 δισ. ευρώ. Ωστόσο, έως την ενεργοποίηση του αντίστοιχου επιχειρησιακού προγράμματος και τη διάθεση των πόρων του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, κρίθηκε σημαντικός ο σχεδιασμός ενός Ειδικού Μεταβατικού Προγράμματος Προετοιμασίας της Δίκαιης Μετάβασης των συγκεκριμένων χωρικών ενοτήτων, καλύπτοντας με πλέγμα στοχευμένων δράσεων και παρεμβάσεων το χρονικό διάστημα 2021-2023. Το Ειδικό Μεταβατικό Πρόγραμμα Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης αποσκοπεί στην αξιοποίηση πόρων από την επικείμενη αναθεώρηση του ΕΣΠΑ 2014-2020, καθώς και πόρους από το Εθνικό Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΠΑ) και το Πράσινο Ταμείο.

Κατακόρυφη αύξηση
της απορρόφησης

Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Ανάπτυξης, η απορρόφηση του ΕΣΠΑ σήμερα έχει αυξηθεί κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες (από τον Ιούλιο του 2019, ποσοστό που μεταφράζεται σε 2,1 δισ. ευρώ στην πραγματική οικονομία), μη συμπεριλαμβανομένων των δράσεων για την αντιμετώπιση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων από την πανδημία COVID-19. Είναι ενδεικτικό ότι αυτή την εβδομάδα, στο πλαίσιο του συμπληρωματικού Προϋπολογισμού της χώρας, ο συνολικός προϋπολογισμός του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ) αναθεωρήθηκε από τα 6,75 δισ. στα 8 δισ. ευρώ προκειμένου να ανταποκριθεί στην αυξημένη εκτέλεση του προγράμματος.