Οι «οικονομικά άστεγοι»: Το νέο κοινωνικό φαινόμενο στην Ελλάδα (πίνακας)

Η Ελλάδα παραμένει , αν όχι η μοναδική, σίγουρα μία από τις ελάχιστες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δεν διαθέτουν κοινωνικές κατοικίες. Παράλληλα, καταγράφει για 7-8 συναπτά έτη το υψηλότερο κόστος στέγασης μεταξύ των κρατών-μελών, σύμφωνα με τη Eurostat. Πλέον, το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες αλλά και όσους εργάζονται, οι οποίοι, παρά την απασχόλησή τους, αδυνατούν να καλύψουν τις στεγαστικές τους ανάγκες. Αυτοί είναι οι λεγόμενοι «οικονομικά άστεγοι».

Σχεδόν ένας στους δύο πολίτες (47,3%) ζει σε νοικοκυριά με οφειλές σε ενοίκια, δάνεια ή λογαριασμούς ΔΕΚΟ, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος δεν ξεπερνά το 8,3%. Στη δεύτερη χειρότερη θέση βρίσκεται η Βουλγαρία με 18,8%. Την ίδια στιγμή, το 71,9% των νέων 18–34 ετών εξακολουθεί να μένει στο παιδικό του δωμάτιο, αδυνατώντας να χτίσει μια αυτόνομη ζωή.

Οι στεγαστικές πολιτικές σε καθυστέρηση

Παρά τις εξαγγελίες από το 2022, τα προγράμματα στέγασης προχωρούν με βραδείς ρυθμούς. Δεν έχει ολοκληρωθεί ούτε ένας διαγωνισμός, ενώ η πρόσφατη ανακοίνωση για 1.500 διαμερίσματα – σε πλήρη αναντιστοιχία με την απώλεια περίπου 180.000 κατοικιών από πλειστηριασμούς την περίοδο 2019 – 2023, αναδεικνύει την μικρή δυναμική σε σχέση με τις σημερινές ανάγκες.

Παράλληλα, η εξαγγελθείσα δημιουργία 15.000 – 20.000 κατοικιών μέσω «κοινωνικής αντιπαροχής» είναι ένα πρώτο βήμα, ωστόσο, χωρίς σαφές χρονοδιάγραμμα και με δυνατότητα παραχώρησης ιδιοκτησίας σε ιδιώτες. Για να φτάσει η Ελλάδα έστω στο 50% του ευρωπαϊκού μέσου όρου κοινωνικών κατοικιών, απαιτούνται τουλάχιστον 286.735 νέες κατοικίες, όταν οι σημερινές εξαγγελίες δεν ξεπερνούν τις μερικές δεκάδες χιλιάδες.

Την ίδια στιγμή, ο μέσος ευρωπαϊκός όρος κοινωνικών κατοικιών φτάνει το 9% – 9,3% του συνολικού στεγαστικού αποθέματος, με χώρες όπως η Ολλανδία να φτάνουν το 30% και η Αυστρία το 24%. Για να φτάσει η Ελλάδα έστω στο 50% του ευρωπαϊκού μέσου όρου κοινωνικών κατοικιών, απαιτούνται τουλάχιστον 286.735 νέες κατοικίες, όταν οι σημερινές εξαγγελίες δεν ξεπερνούν τις μερικές δεκάδες χιλιάδες.

Τι δείχνει η Ευρώπη

Η διεθνής εμπειρία αποδεικνύει ότι η κοινωνική κατοικία δεν είναι πολυτέλεια αλλά βασικό εργαλείο κοινωνικής συνοχής:

• Στην Ολλανδία, σχεδόν μία στις τρεις κατοικίες (29%) είναι κοινωνική.

• Στην Αυστρία, στη Βιέννη το 62% των κατοίκων ζει σε επιδοτούμενη κατοικία.

• Στη Δανία, 700 μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί προσφέρουν στέγη με χαμηλότερο ενοίκιο, χωρίς περιθώρια κερδοσκοπίας.

• Ακόμη και η Ισπανία, με παραδοσιακά χαμηλά ποσοστά, αύξησε μέσα σε λίγα χρόνια τις δημόσιες και προσιτές κατοικίες από 2,5% σε 3,4% του στεγαστικού αποθέματος.

Πηγή/Επεξεργασία:Eurostat, Housing Europe 2019 & 2023, ΟΟΣΑ, GBV, Στατιστικές αρχές, Εθνικές Τράπεζες & Κρατικοί Οργανισμοί, Βάσεις δεδομένων μη κερδοσκοπικών ιδρυμάτων, Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημόσιας – Συνεταιριστικής και Κοινωνικής Στέγασης / Πανελλαδικό Δίκτυο E-Real Estates

Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες δεν υπάρχει εθνικός ορισμός της κοινωνικής κατοικίας. Οι ονομασίες των μοντέλων που χρησιμοποιούνται είναι πιο περιγραφικές, όπως η «Κατοικία με ενοίκιο μέτριου ύψους» (HLM) στη Γαλλία και η «Κατοικία Περιορισμένου Κέρδους» στην Αυστρία. Η κοινωνική κατοικία περιλαμβάνει κατασκευή, ρυθμιστικά μέτρα και άλλες παρεμβάσεις από την κυβέρνηση ή τις τοπικές αρχές για να εξασφαλιστεί η πρόσβαση όλων σε στέγη. Στον κάτωθι πίνακα καταγράφεται η δυναμική των κοινωνικών κατοικιών σε χώρες της Ευρώπης.

Η Ελλάδα βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο στη στεγαστική πολιτική: η απουσία κοινωνικών κατοικιών και το υψηλό κόστος στέγασης οδηγούν σε σοβαρές κοινωνικές πιέσεις, με τους «οικονομικά άστεγους» και τη νέα γενιά να δυσκολεύονται να αποκτήσουν αυτονομία. Η εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών χωρών αποδεικνύει ότι τα προγράμματα κοινωνικής κατοικίας, σε συνδυασμό με στοχευμένες πολιτικές, ενισχύουν την πρόσβαση σε στέγη και εξασφαλίζουν δίκαιες και βιώσιμες συνθήκες.

Η χώρα μας έχει καθυστερήσει να χαράξει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο που να ανταποκρίνεται στις σημερινές ανάγκες. Απαιτείται άμεσα ένα πλαίσιο με σαφές χρονοδιάγραμμα και μετρήσιμους στόχους, το οποίο θα περιλαμβάνει προστασία πρώτης κατοικίας, ενίσχυση της μακροχρόνιας μίσθωσης, ανάπτυξη κοινωνικών κατοικιών, αξιοποίηση ανενεργών ακινήτων, στρατηγική χρήση δημόσιας περιουσίας, φορολογικά κίνητρα και διαφανείς μηχανισμούς ελέγχου.

Το δικαίωμα στη στέγαση αποτελεί θεμελιώδη αρχή. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ (UN-Habitat), κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα σε ασφαλή, αξιοπρεπή και οικονομικά προσιτή κατοικία – μέχρι το 2030, περίπου 3 δισ. άνθρωποι θα χρειάζονται επαρκή στέγη, γεγονός που μεταφράζεται σε 96.000 νέες κατοικίες ημερησίως.

Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (15/2/2023) υπενθυμίζει ότι το δικαίωμα στη στέγαση είναι διεθνής υποχρέωση των κρατών-μελών, κατοχυρωμένο τόσο στην Παγκόσμια Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου όσο και στον Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Χάρτη, που προβλέπει μέτρα για πρόσβαση σε κατάλληλη στέγη, πρόληψη της αστεγίας και προσιτές τιμές για όσους δεν διαθέτουν επαρκείς πόρους. Σε αρκετά ευρωπαϊκά κράτη, μάλιστα, το δικαίωμα στην κατοικία προστατεύεται συνταγματικά ή μέσω ειδικής νομοθεσίας.