Η κατανόηση του πότε οι άνθρωποι κατάφεραν για πρώτη φορά να ανάψουν τη φωτιά αλλάζει ριζικά, ύστερα από ένα εντυπωσιακό εύρημα στη Βρετανία. Νέες ανασκαφές στο Μπάρνχαμ του Σάφολκ αποκάλυψαν ίχνη που υποδηλώνουν ότι το άναμμα φωτιάς γινόταν ήδη πριν από 400.000 χρόνια δηλαδή περίπου 350.000 χρόνια νωρίτερα από ό,τι πίστευε η επιστημονική κοινότητα μέχρι σήμερα. Τα δεδομένα αυτά αναδιαμορφώνουν και τη συζήτηση για το πώς εξελίχθηκαν οι γνωστικές ικανότητες των πρώιμων ανθρώπων.
Στην τοποθεσία East Farm, οι αρχαιολόγοι εντόπισαν πηλό που είχε εκτεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες κατ’ επανάληψη, χειροπελέκεις από πυριτόλιθο που είχαν υποστεί θερμική θραύση και, το σημαντικότερο, κομμάτια σιδηροπυρίτη ένα ορυκτό που δεν απαντάται φυσικά στην περιοχή. Το εύρημα αυτό θεωρείται καθοριστικό, καθώς ο σιδηροπυρίτης χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή σπινθήρων όταν χτυπιόταν με πυριτόλιθο.
Οι ανασκαφές του 2014 και του 2017 αποκάλυψαν τα πρώτα κομμάτια θερμασμένου πυριτόλιθου και το πρώτο δείγμα σιδηροπυρίτη. Ωστόσο, το 2019 βρέθηκε το πιο κατηγορηματικό στοιχείο: μια ανοιχτή εστία με κοκκινισμένο πηλό, ο οποίος είχε θερμανθεί πάνω από 700°C σε πολλαπλές φάσεις.
Ποιοι ήταν οι «δημιουργοί της φωτιάς»;
Παρόλο που ανθρώπινα οστά δεν έχουν βρεθεί στην περιοχή, τα δεδομένα δείχνουν ότι οι άγνωστοι δημιουργοί ήταν πιθανότατα πρώιμοι Νεάντερταλ, χωρίς να αποκλείεται η παρουσία άλλων ειδών, όπως ο Homo heidelbergensis. Την εποχή εκείνη ο Homo sapiens βρισκόταν ακόμη στα πρώτα στάδια της εξέλιξής του στην Αφρική και δεν είχε εξέλθει από την ήπειρο γεγονός που καθιστά σαφές ότι η χρήση και η κατασκευή φωτιάς δεν αποτελούσαν αποκλειστικό προνόμιο των προγόνων μας.
Ο Νίκολας Άστον, επιμελητής Παλαιολιθικών Συλλογών στο Βρετανικό Μουσείο, δηλώνει ότι πρόκειται για «την πιο αξιοσημείωτη ανακάλυψη της καριέρας του», υπογραμμίζοντας πως οι συνθήκες στο Μπάρνχαμ ήταν ιδανικές για τη διατήρηση τόσο λεπτών στοιχείων και ότι η ανακάλυψη αυτή «ίσως αποτελεί μόνο την αρχή».
Η αρχαιολόγος Μισέλ Λάνγκλεϊ από το Πανεπιστήμιο Γκρίφιθ εξηγεί τον καταλυτικό ρόλο της φωτιάς στην επιβίωση και την εξέλιξη. Οι πρώιμοι άνθρωποι, λέει, «χρησιμοποιούσαν τη φωτιά για να εξασφαλίσουν καλύτερη θρεπτική αξία στις τροφές, ασφάλεια, ζεστασιά και προστασία από αρπακτικά».
Πριν ακόμη μάθουν να την ανάβουν μόνοι τους, οι άνθρωποι εκμεταλλεύονταν φυσικές πυρκαγιές, συντηρούσαν αναμμένες εστίες και τις διατηρούσαν ενεργές για μεγάλα χρονικά διαστήματα — μια πρακτική γνωστή ως «συστηματική χρήση της φωτιάς». Τέτοια στοιχεία έχουν εντοπιστεί σε περιοχές της Κένυας, της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής και χρονολογούνται πριν από πάνω από ένα εκατομμύριο χρόνια.
Ωστόσο, η δημιουργία φωτιάς από το μηδέν είναι σαφώς πιο απαιτητική διαδικασία. Μέχρι σήμερα, τα αρχαιότερα αποδεδειγμένα ίχνη φωτιάς προέρχονταν από Νεάντερταλ στη Γαλλία περίπου 50.000 χρόνια πριν. Το βρετανικό εύρημα όμως δείχνει ότι η τεχνική αυτή ήταν γνωστή πολύ νωρίτερα.
Ο σιδηροπυρίτης στο Μπάρνχαμ αποτελεί κλειδί για την ερμηνεία της ανακάλυψης. Σε πάνω από 121.000 καταγεγραμμένους λίθους από 26 ανασκαφικές τοποθεσίες, δεν είχε εντοπιστεί ούτε ένα δείγμα σιδηροπυρίτη — γεγονός που υποδηλώνει ότι αυτός μεταφέρθηκε σκόπιμα. Η παρουσία του αποκλειστικά δίπλα σε θερμόπληκτους χειροπελέκεις και στην εστία ενισχύει την άποψη ότι χρησιμοποιήθηκε για την παραγωγή σπινθήρων.
Ο Άστον, όταν αντίκρισε τον κοκκινισμένο πηλό, είπε ότι αμέσως κατάλαβε πως επρόκειτο για ίχνος φωτιάς πολύ υψηλής θερμοκρασίας. Η εστία θεωρείται πλέον το παλαιότερο τεκμήριο κατασκευής φωτιάς στην Ευρώπη ίσως και παγκοσμίως.
Το εύρημα, αν και εξαιρετικά σημαντικό, δεν θεωρείται μοναδικό. Η Δρ. Λάνγκλεϊ τονίζει ότι η ηλικία των 400.000 ετών «δεν αποκλείει την ύπαρξη ακόμη παλαιότερων τεκμηρίων» και πως η ανεύρεση τέτοιων αποδεικτικών στοιχείων είναι συνήθως ζήτημα γεωλογικής τύχης. Η ομάδα συνεχίζει την έρευνα τόσο στο Μπάρνχαμ όσο και σε άλλες τοποθεσίες της Ευρώπης, αναζητώντας ίχνη που ενδέχεται να ωθήσουν ακόμη πιο πίσω την ιστορία της ανθρώπινης σχέσης με τη φωτιά.
Διαβάστε ακόμη
Κοσμήματα αμύθητης αξίας που συνδέθηκαν με θρυλικές μορφές της ιστορίας
Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα
Σχολίασε εδώ
Για να σχολιάσεις, χρησιμοποίησε ένα ψευδώνυμο.