Δύο σκανδιναβικές χώρες έχουν βρεθεί στο επίκεντρο μιας σιωπηλής αλλά κρίσιμης μάχης: αυτής για τον έλεγχο των πρώτων υλών που θα τροφοδοτήσουν την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση της Ευρώπης. Στη Νορβηγία και τη Σουηδία, δύο εξορυκτικά projects –εντελώς διαφορετικά μεταξύ τους– δοκιμάζουν τα όρια της τεχνολογίας, της κοινωνικής αποδοχής και της ευρωπαϊκής στρατηγικής αυτονομίας: από ένα ουσιαστικά «αόρατο ορυχείο» μέχρι μια πρωτοφανή μετεγκατάσταση ολόκληρης πόλης.

Στο πολιτικό φόντο βρίσκεται η ευρωπαϊκή πρωτοβουλία RESourceEU, με την οποία η ΕΕ επιχειρεί να κατευθύνει κεφάλαια και στήριξη σε στρατηγικά έργα κρίσιμων πρώτων υλών, ως απάντηση στην πολυετή κυριαρχία της Κίνας στα ορυκτά που είναι απαραίτητα για μπαταρίες, μαγνήτες, καθαρές τεχνολογίες και άμυνα.

«Υπάρχει πλέον μια έντονη αίσθηση επείγοντος. Όλοι μιλούν για την ανάγκη να δράσουμε. Είχαμε συνηθίσει να λέμε ότι είναι νωρίς, μέχρι που ξαφνικά ήταν πολύ αργά», τονίζει στο CNBC ο Alf Reistad, διευθύνων σύμβουλος της νορβηγικής Rare Earths Norway.

Το «αόρατο ορυχείο» της Νορβηγίας

Τον Ιούνιο, η Rare Earths Norway ανακοίνωσε ότι εντόπισε ένα από τα μεγαλύτερα γνωστά κοιτάσματα σπάνιων γαιών στην Ευρώπη, σε μια εξέλιξη που θεωρείται κομβική για τη στρατηγική αυτονομία της ηπείρου. Το κοίτασμα βρίσκεται στο Fen Carbonatite Complex, κοντά στη μικρή βιομηχανική πόλη Ulefoss στη νότια Νορβηγία.

Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για 8,8 εκατομμύρια μετρικούς τόνους συνολικών οξειδίων σπάνιων γαιών (TREOs). Από αυτά, περίπου 1,5 εκατομμύριο τόνοι θεωρείται ότι περιέχουν ιδιαίτερα πολύτιμες σπάνιες γαίες που συνδέονται με μαγνήτες, όπως νεοδύμιο και πρασεοδύμιο. Πρόκειται για κρίσιμα υλικά σε ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ανεμογεννήτριες, ρομποτικά συστήματα και αμυντικές εφαρμογές.

Η εταιρεία συνεργάζεται στενά με τον τοπικό δήμο και τις νορβηγικές αρχές για τη διαμόρφωση χωροταξικού σχεδίου, με στόχο να παρουσιάσει μια προκαταρκτική μελέτη σκοπιμότητας μέχρι το τέλος του έτους. Παρ’ όλα αυτά, ο δρόμος μέχρι την εμπορική αξιοποίηση παραμένει μακρύς: ο Reistad εκτιμά ότι οι πρώτες ποσότητες σπάνιων γαιών θα φτάσουν στην αγορά στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 2030.

Το πιο ριζοσπαστικό στοιχείο του σχεδίου είναι ότι το κοίτασμα δεν θα αναπτυχθεί με τον κλασικό τρόπο ενός ανοικτού ορυχείου. Η Rare Earths Norway προωθεί την ιδέα ενός «αόρατου ορυχείου», με εξορύξεις που δεν θα διαταράσσουν ορατά την επιφάνεια.

Το πλάνο προβλέπει τη διάνοιξη μιας μακριάς, στενής σήραγγας η οποία θα περνά διαγώνια κάτω από το χωριό Ulefoss, ενώ τα κενά που θα δημιουργούνται από τις εξορύξεις θα γεμίζονται με υλικά πλήρωσης, ώστε να διασφαλίζεται η σταθερότητα του υπεδάφους. Ο Reistad παρομοιάζει το project με ένα «αυγό Kinder», επιμένοντας ότι η ασφάλεια των κατοίκων «πάνω από το κοίτασμα» αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα.

Περίπου 300 ακίνητα βρίσκονται ακριβώς πάνω στην περιοχή του κοιτάσματος και ο στόχος της εταιρείας είναι να μη χρειαστεί να μετακινηθεί το χωριό. Οι πρώτες έρευνες σε τοπικό επίπεδο δείχνουν σημαντική αποδοχή, αλλά και εύλογες ανησυχίες για τη σταθερότητα του εδάφους και τη διαχείριση αποβλήτων, ζητήματα που θα κρίνουν την τελική κοινωνική και πολιτική στήριξη.

Η πόλη που «μετακομίζει» για χάρη των ορυχείων

Εκατοντάδες χιλιόμετρα βορειότερα, πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο, η σουηδική LKAB ακολουθεί μια εντελώς διαφορετική διαδρομή. Η κρατική εταιρεία, με μακρά ιστορία στην εξόρυξη σιδηρομεταλλεύματος στην πόλη Kiruna, διαχειρίζεται το μεγαλύτερο υπόγειο ορυχείο σιδηρομεταλλεύματος στον κόσμο.

Τον Ιανουάριο του 2023, η LKAB ανακοίνωσε ότι εντόπισε το τότε μεγαλύτερο γνωστό κοίτασμα σπάνιων γαιών στην Ευρώπη, το Per Geijer, μόλις λίγα χιλιόμετρα από το υφιστάμενο ορυχείο. Η ανακάλυψη χαιρετίστηκε ως «καλά νέα για τη Σουηδία, την Ευρώπη και το κλίμα», καθώς μπορεί να προσφέρει στην ήπειρο δική της πηγή κρίσιμων υλικών.

Ωστόσο, στην Kiruna η πιο εντυπωσιακή εικόνα δεν είναι τα ίδια τα ορυχεία, αλλά οι συνέπειες της εξορυκτικής δραστηριότητας στον αστικό ιστό. Η επέκταση του υπόγειου ορυχείου σιδηρομεταλλεύματος υποχρέωσε χιλιάδες κατοίκους να μετακομίσουν σε μια ολοκαίνουργια πόλη.

Το φιλόδοξο project αστικής μετεγκατάστασης τράβηξε τα φώτα της δημοσιότητας τον Αύγουστο, όταν συνεργεία κατάφεραν να μετακινήσουν μια ξύλινη εκκλησία 113 ετών περίπου πέντε χιλιόμετρα μακριά, μέσα σε δύο ημέρες. Τον ίδιο μήνα, η εταιρεία ανακοίνωσε ότι άλλα 6.000 άτομα και περίπου 2.700 σπίτια θα χρειαστεί να επηρεαστούν από τη συνέχιση του σχεδίου, με το συνολικό κόστος της μετεγκατάστασης να υπολογίζεται στα 2,4 δισεκατομμύρια δολάρια.

Ο Niklas Johansson, στέλεχος της LKAB, εξηγεί ότι η μετεγκατάσταση δεν συνδέεται άμεσα με την ανακάλυψη του κοίτασματος σπάνιων γαιών, αλλά κυρίως με την επέκταση του ορυχείου σιδηρομεταλλεύματος, που κινείται σταδιακά κάτω από την υφιστάμενη πόλη.

Όπως και η Rare Earths Norway, έτσι και η LKAB βρίσκεται σε στενές επαφές με τους Ευρωπαίους νομοθέτες, με στόχο να εξασφαλιστεί ότι η ανάπτυξη των πόρων της θα είναι οικονομικά βιώσιμη – τόσο σε επίπεδο επενδύσεων όσο και σε επίπεδο ρυθμιστικού πλαισίου.

Στρατηγικό στοίχημα απέναντι στην Κίνα

Ο Anthony Heron από το think tank Arctic Institute χαρακτηρίζει τα projects της Rare Earths Norway και της LKAB «στρατηγικά κομβικά» για την Ευρώπη. Η σημασία τους δεν είναι μόνο το μέγεθος των κοιτασμάτων, αλλά το γεγονός ότι αποτελούν από τις πιο αξιόπιστες διαδρομές για τη μείωση της σχεδόν πλήρους εξάρτησης της ηπείρου από εισαγωγές σπάνιων γαιών – και ιδίως από την Κίνα.

Σήμερα, η Ευρώπη βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε κινεζική παραγωγή για υλικά που βρίσκονται στον πυρήνα της ενεργειακής μετάβασης, της άμυνας και της υψηλής τεχνολογίας. Η ανάπτυξη αξιόπιστων, κοινωνικά αποδεκτών και περιβαλλοντικά διαχειρίσιμων ορυχείων στη Βόρεια Ευρώπη δεν είναι απλώς ένα βιομηχανικό εγχείρημα, αλλά μέρος ενός ευρύτερου γεωπολιτικού και οικονομικού επαναπροσδιορισμού.

Είτε με ένα «αόρατο ορυχείο» κάτω από ένα μικρό νορβηγικό χωριό είτε με την εκ θεμελίων αναδιάταξη μιας πόλης στην Αρκτική, η Σκανδιναβία δείχνει πώς μπορεί να μοιάζει στην πράξη η ευρωπαϊκή στρατηγική για τις κρίσιμες πρώτες ύλες.

Διαβάστε ακόμη

Ολα όσα προβλέπει η έκθεση της Κομισιόν για το Στεγαστικό

Αγρότες: Διάλογος μόνο με τους δικούς τους όρους αλλιώς… γιορτές στα μπλόκα

Η επιστροφή των Ikepod: Τα ρολόγια της δεκαετίας του ’90 που γίνονται ανάρπαστα

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα