Σπύρος Θεοδωρόπουλος (ΣΕΒ): Το 30% των πολιτών δεν μετέχει στην ανάπτυξη

Η ελληνική οικονομία εξακολουθεί να κινείται με θετικούς ρυθμούς, οι επενδύσεις αυξάνονται και η ανεργία έχει περιοριστεί στα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας δεκαετίας. Ομως πίσω από τα νούμερα παραμένει ο ελέφαντας στο δωμάτιο: ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, ιδίως εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων, δεν βιώνει αυτή την ανάπτυξη.

Την ώρα που το υπουργείο Ανάπτυξης προωθεί ειδικά καθεστώτα του αναπτυξιακού νόμου για τη στήριξη της παραγωγικής Ελλάδας και ανακοινώνει 361 επενδυτικά σχέδια συνολικού ύψους 1,5 δισ. ευρώ στις παραμεθόριες και βιομηχανικές περιοχές, η πρόκληση παραμένει τεράστια, πώς η ανάπτυξη θα γίνει πραγματικά περιφερειακή και κοινωνικά δίκαιη.

Η Αττική εξακολουθεί να παράγει σχεδόν το μισό ΑΕΠ της χώρας, ενώ σε περιφέρειες όπως η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη το κατά κεφαλήν εισόδημα δεν ξεπερνά τα 13.800 ευρώ, έναντι μέσου όρου 17.000 ευρώ.

Το χάσμα αυτό δεν αποτυπώνει μόνο τη συγκέντρωση επενδύσεων στην πρωτεύουσα, αλλά και μια ευρύτερη ανισορροπία πρόσβασης σε υποδομές, υπηρεσίες και ευκαιρίες.

«Η αναπτυξιακή μονομέρεια και οι περιφερειακές ανισότητες συγκαταλέγονται στις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα μας», δηλώνει η πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΕ) Λουκία Σαράντη. «Η ουσιαστική στήριξη της βιομηχανίας -και ειδικότερα της μεταποιητικής δραστηριότητας, που αποτελεί τον πνεύμονα της ελληνικής περιφέρειας- είναι ένας από τους πιο κρίσιμους παράγοντες που μπορεί να αμβλύνει τις ανισότητες και να συμβάλει στη διαμόρφωση μιας πραγματικά βιώσιμης κοινωνίας».

Oσο όμως η ανάπτυξη δεν «κατεβαίνει» ομοιόμορφα σε όλη τη χώρα, η κοινωνική δυσφορία θα μεγαλώνει – κι αυτό, όπως παραδέχονται πλέον όλοι οι θεσμικοί φορείς, είναι το μεγαλύτερο στοίχημα της επόμενης περιόδου.
Πρόσφατα ο πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών (ΣΕΒ) Σπύρος Θεοδωρόπουλος εκτιμούσε δημοσίως ότι περίπου το 1/3 των Ελλήνων δεν βιώνει, δεν καταλαβαίνει την αναπτυξιακή πορεία της οικονομίας. «Στην πρόοδο αυτής της εξαετίας δεν έχει συμμετάσχει όλος ο ελληνικός λαός. Υπάρχουν άνθρωποι θυμωμένοι, που δεν συμμετείχαν στην εξέλιξη της χώρας και ζουν ακόμη με μνημονιακούς όρους», είχε παρατηρήσει, τονίζοντας πως «ο μόνος τρόπος να βελτιωθεί το εισόδημα των εργαζομένων είναι η αύξηση της παραγωγικότητας».

Τα δεδομένα

Τα τελευταία στοιχεία που είχε επεξεργαστεί το Ιδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και αφορούσαν το έτος 2023 αποτυπώνουν ανάγλυφα τη γεωγραφική ασυμμετρία της ανάπτυξης. Η Αττική συγκεντρώνει περίπου το 50% του ΑΕΠ της χώρας και πάνω από το 1/3 των συνολικών επενδύσεων, ενώ οι υπόλοιπες δώδεκα περιφέρειες μοιράζονται το υπόλοιπο μισό.
Σύμφωνα με την Εκθεση Κοινωνικών και Οικονομικών Τάσεων, το 36,7% των επενδύσεων πραγματοποιείται στην Αττική, το 12,4% στην Κεντρική Μακεδονία, το 8,9% στη Στερεά Ελλάδα, ενώ καμία άλλη περιφέρεια δεν ξεπερνά το 5%. Στον αντίποδα, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, η Ηπειρος, η Δυτική Μακεδονία και το Βόρειο Αιγαίο κινούνται κάτω από το 2% των εθνικών επενδύσεων.
Στην αγορά εργασίας, αν και το ποσοστό ανεργίας έχει υποχωρήσει σχεδόν παντού, οι ανισότητες παραμένουν κραυγαλέες: η Δυτική Ελλάδα και η Στερεά Ελλάδα εμφανίζουν σημαντική πτώση της ανεργίας, ενώ η Δυτική Μακεδονία εξακολουθεί να καταγράφει τα υψηλότερα ποσοστά στη χώρα.

Παράλληλα, το ποσοστό αυτοαπασχόλησης στην περιφέρεια είναι διπλάσιο απ’ ό,τι στην Αττική, ένδειξη μιας οικονομίας που στηρίζεται σε μικρές, συχνά ευάλωτες μονάδες χωρίς κρίσιμη μάζα παραγωγικότητας.
Οι εισοδηματικές ανισότητες επίσης παραμένουν μεγάλες. Ο κίνδυνος φτώχειας κυμαίνεται από 11,1% στην Κρήτη έως 26,9% στο Βόρειο Αιγαίο, ενώ το χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών στην απασχόληση κυμαίνεται από 15% έως 29%, πολύ υψηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Η άνιση πρόσβαση σε υποδομές, εκπαίδευση και υγεία εντείνει την απόσταση από το κέντρο. Σε αρκετές περιοχές το σιδηροδρομικό δίκτυο έχει παραμείνει στάσιμο ή υποβαθμισμένο, ενώ οι ελλείψεις σε βασικές δημόσιες υπηρεσίες -από σχολεία μέχρι τραπεζικά υποκαταστήματα και διοικητικές δομές- υπονομεύουν την καθημερινότητα των κατοίκων.

Ακόμη, το φυσικό ισοζύγιο (γεννήσεις μείον θανάτους) είναι αρνητικό σε όλες τις περιφέρειες, με μοναδική εξαίρεση την Κρήτη, όπου οι μεταναστευτικές ροές αντισταθμίζουν οριακά τη μείωση του πληθυσμού. Η γήρανση και η πληθυσμιακή αποψίλωση περιορίζουν το διαθέσιμο ανθρώπινο δυναμικό, ιδίως σε παραμεθόριες περιοχές όπως η Φλώρινα, ο Εβρος και η Ροδόπη, όπου ο ενεργός πληθυσμός μειώθηκε άνω του 10% την τελευταία δεκαετία.

«Η περιφέρεια χρειάζεται πραγματικά επενδυτικά κίνητρα, σύγχρονες υποδομές και ανθρώπινο κεφάλαιο. Διαφορετικά, η ανισότητα θα διαιωνίζεται», σχολιάζουν στελέχη του ΣΒΕ, υπενθυμίζοντας ότι η ελληνική βιομηχανία εξακολουθεί να συνεισφέρει το 9% του ΑΕΠ, το 72% των εξαγωγών αγαθών και περίπου το 25% των θέσεων εργασίας του ιδιωτικού τομέα.
Ωστόσο, η συντριπτική πλειονότητα αυτών των επιχειρήσεων βρίσκεται εντός ή γύρω από την Αττική, αφήνοντας τις περιφέρειες να λειτουργούν με αραιό παραγωγικό ιστό.

Για τους ανθρώπους της βιομηχανίας, οι περιφερειακές ανισότητες δεν είναι θεωρητική έννοια, αλλά η καθημερινότητά τους. Εκφράζονται μέσα από το ενεργειακό κόστος, τις ελλείψεις σε υποδομές, τη δυσκολία εξεύρεσης εξειδικευμένου προσωπικού και, τελικά, την αίσθηση ότι οι επιχειρήσεις της περιφέρειας παλεύουν με διαφορετικούς κανόνες από εκείνες του κέντρου.

«Το εργοστάσιό μας δυστυχώς βρίσκεται πάνω από 20 χιλιόμετρα από τον κεντρικό υποσταθμό, οπότε ακόμα και ένας κεραυνός μπορεί να μας ρίξει την τάση προκαλώντας πρόβλημα όχι μόνο στην παραγωγή, αλλά και στον σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό μας. Οπότε πήραμε την απόφαση να φτιάξουμε δικό μας υποσταθμό ρεύματος, μια επένδυση 3,5 εκατ. ευρώ, ώστε να διασφαλίσουμε σταθερή τάση», λέει ο Δημήτρης Τζίκας, επικεφαλής της Elvial, μιας από τις πιο δυναμικές βιομηχανίες αλουμινίου της Βόρειας Ελλάδας, με παραγωγική έδρα έξω από το Κιλκίς. «Αν η παραγωγή σου απευθύνεται στην Ελλάδα, το ιδανικό είναι να είσαι κοντά στην Αθήνα. Αν όμως στοχεύεις στην Ευρώπη, η Βόρεια Ελλάδα είναι πλεονέκτημα», λέει ο ίδιος, τονίζοντας πως η εξωστρέφεια είναι πραγματικά ο μόνος δρόμος της ανάπτυξης και της ευημερίας και των επιχειρήσεων της περιφέρειας, καθώς η ελληνική αγορά είναι αρκετά μικρή.

Τον ρεαλισμό της επιχειρηματικής πλευράς αποτυπώνει με διαφορετικό τρόπο ο κ. Θεοδωρόπουλος. «Η βιομηχανία θα πάει εκεί που τη βολεύει, το κράτος φτιάχνει το πλαίσιο και οι επιχειρήσεις λειτουργούν μόνες τους. Οπότε απέναντι σε όλα αυτά έχεις δύο τρόπους να βλέπεις τη ζωή: ή να γκρινιάζεις ή να κάνεις ό,τι μπορείς απέναντι στα δεδομένα και να προχωράς», λέει, εξηγώντας ότι υπό αυτό το πρίσμα το πού θα επενδύσει μια επιχείρηση δεν μπορεί απλά να υποδεικνύεται από κάποια κεντρική εξουσία.

«Μόνο με ανάπτυξη και επενδύσεις σπάει η περιφερειακή ανισότητα. Οι επενδύσεις είναι το driving force», λέει στο «b.s.» ο διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας, δείχνοντας το παράδειγμα της Ιταλίας που υπέδειξε στην ομιλία του την περασμένη εβδομάδα σε εκδήλωση του ΙΟΒΕ και της πρωτοβουλίας «Ελληνική Παραγωγή». «Η Ιταλία, μέσα στην κρίση, μετέτρεψε το εμπορικό της ισοζύγιο από ελλειμματικό σε πλεονασματικό χάρη στις μικρές και μεσαίες μεταποιητικές επιχειρήσεις που βγήκαν προς τα έξω – χωρίς κρατική καθοδήγηση, μόνο με ιδιωτική πρωτοβουλία». Βέβαια, αναγνωρίζει ότι αποτελεί καίριο το θέμα των υποδομών αλλά και της διάθεσης του τοπικού επιχειρείν να επενδύσει στον τόπο του μέσω ελκυστικών κριτηρίων που τίθενται στο πλαίσιο του νέου αναπτυξιακού νόμου.

«Μόνο με ανάπτυξη και επενδύσεις σπάει η περιφερειακή ανισότητα. Οι επενδύσεις είναι το driving force», λέει στο «business stories» ο διοικητής της ΤτΕ Γιάννης Στουρνάρας

Για τον ΣΒΕ, η περιφερειακή ανάπτυξη είναι εθνικό στοίχημα παραγωγικής επιβίωσης. Η κυρία Σαράντη τονίζει ότι «η βιομηχανία είναι ο πνεύμονας της ελληνικής περιφέρειας» και μόνο μέσα από την ενίσχυση της μεταποιητικής δραστηριότητας μπορούν να δημιουργηθούν ποιοτικές θέσεις εργασίας, να συγκρατηθεί ο πληθυσμός και να ανατραπεί το δημογραφικό ρεύμα φυγής.
«Η αναπτυξιακή μονομέρεια και οι περιφερειακές ανισότητες δεν αφορούν μόνο την οικονομία. Αφορούν τη συνοχή της κοινωνίας και τη δυνατότητα των πολιτών να αισθάνονται ότι έχουν ίσες ευκαιρίες, όπου κι αν κατοικούν. Η Ελλάδα δεν μπορεί να αναπτύσσεται σε δύο ταχύτητες, με την Αττική να συγκεντρώνει το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων και της απασχόλησης, ενώ η περιφέρεια αποδυναμώνεται πληθυσμιακά και παραγωγικά».
Και προσθέτει με νόημα: «Η ενίσχυση της βιομηχανίας στην περιφέρεια δεν είναι απλώς θέμα πολιτικής βούλησης, είναι προϋπόθεση βιώσιμης ανάπτυξης».

Οι προτάσεις

Οι προτάσεις που έχει καταθέσει ο ΣΒΕ στην κυβέρνηση αποτυπώνουν με ακρίβεια τις προτεραιότητες του βιομηχανικού κόσμου:

■ Κατάρτιση Εθνικής Βιομηχανικής Στρατηγικής δεκαετίας, με διακομματική συναίνεση, στόχους ανά περιφέρεια και δείκτες παρακολούθησης.

■ Αντιμετώπιση του υψηλού ενεργειακού κόστους με αξιοποίηση του ευρωπαϊκού πλαισίου CISAF για τη βιομηχανία.

■ Επένδυση στο ανθρώπινο κεφάλαιο, με αναβάθμιση της τεχνικής εκπαίδευσης και προγράμματα κατάρτισης που θα καλύψουν το κενό δεξιοτήτων.

■ Στοχευμένα κίνητρα για εγκατάσταση επιχειρήσεων στην περιφέρεια, από επιδοτήσεις για βιομηχανικές υποδομές μέχρι μέτρα στήριξης στέγασης και φορολογικά οφέλη για εργαζομένους που μετακινούνται εκτός αστικών κέντρων.

«Η Ελλάδα πρέπει να αποκτήσει επιτέλους μια συνεκτική βιομηχανική πολιτική με ρίζες στις περιφέρειες και όχι μόνο στα βιομηχανικά πάρκα γύρω από την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη», υπογραμμίζει η κυρία Σαράντη. Και καταλήγει: «Η ενίσχυση της περιφερειακής βιομηχανίας μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο εργαλείο ανάπτυξης, αλλά και μηχανισμό αναστροφής του δημογραφικού προβλήματος, δίνοντας στους νέους λόγο να μείνουν και να δημιουργήσουν στον τόπο τους».

Σύμφωνα με τα στοιχεία του Συνδέσμου, η βιομηχανία συνεισφέρει ήδη 9% του ΑΕΠ, 72% των εξαγωγών αγαθών και 25% των θέσεων εργασίας του ιδιωτικού τομέα.
«Αν υπάρξει σταθερή πολιτική κατεύθυνση και μακροπρόθεσμο σχέδιο», σημειώνουν κύκλοι του ΣΒΕ, «η συμβολή αυτή μπορεί να αυξηθεί σημαντικά, ενισχύοντας παράλληλα τις περιφέρειες που σήμερα μένουν πίσω».
Με αυτή τη λογική, ο ΣΒΕ ζητά τη θεσμοθέτηση Μόνιμου Συμβουλίου Βιομηχανικής Πολιτικής με τη συμμετοχή όλων των παραγωγικών φορέων, ώστε να υπάρχουν συνέχεια και συντονισμός στις αποφάσεις, ανεξάρτητα από κυβερνητικές εναλλαγές.

Οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες

Απέναντι στην εικόνα της άνισης ανάπτυξης, το υπουργείο Ανάπτυξης επιχειρεί να αλλάξει τον χάρτη των επενδύσεων στην Ελλάδα, δίνοντας έμφαση στην παραγωγική περιφέρεια και την αποκέντρωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ηδη μέσω της αναδιάρθρωσης του αναπτυξιακού νόμου, ο υπουργός Ανάπτυξης Τάκης Θεοδωρικάκος έθεσε ως προτεραιότητα τα επενδυτικά σχέδια στην περιφέρεια, και ειδικά στην παραμεθόριο. Οπως αποκάλυψε μάλιστα πρόσφατα, μέσω του αναπτυξιακού νόμου 4887/2022 έχουν υποβληθεί και βρίσκονται σε διαδικασία αξιολόγησης 361 επενδυτικά σχέδια, συνολικού προϋπολογισμού 1,5 δισ. ευρώ, που αφορούν βιομηχανικές και μεταποιητικές δραστηριότητες σε όλη τη χώρα. Από αυτά, σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου, το 72% αφορά περιοχές εκτός Αττικής και Θεσσαλονίκης, με ιδιαίτερη έμφαση στη Δυτική Μακεδονία, στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και την Κεντρική Ελλάδα, περιφέρειες που τα προηγούμενα χρόνια είχαν μείνει στο περιθώριο των επενδυτικών ροών.

Παράλληλα, ο υπουργός ανέφερε ότι βρίσκεται σε εξέλιξη πρόγραμμα δημιουργίας νέων βιομηχανικών υποδομών και επενδύσεων logistics σε περιφέρειες όπως η Φλώρινα, η Ξάνθη και η Αρκαδία, όπου αξιοποιούνται εθνικοί και ευρωπαϊκοί πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ 2021-2027.
Η στρατηγική του υπουργείου στοχεύει, όπως λέει, «στην παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, με έμφαση στη μεταποίηση, στην πράσινη βιομηχανία και τη νέα γενιά επιχειρηματιών που θα επενδύσουν στην περιφέρεια».