2018 – το έτος καμπής (;) για την Ευρωπαϊκή Ένωση

Του Ιωάννη Αντύπα 

Τα προηγούμενα έτη και ιδιαίτερα την διετία 2015-2016, η κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν τέτοια, που αρκετοί είχαν σπεύσει να προεξοφλήσουν τη διάλυσή της. Μια οικονομικά αναιμική Ευρωζώνη, το μεταναστευτικό εκτός ελέγχου, η κρίση του Νότου και το Βρετανικό δημοψήφισμα, δημιουργούσαν μια κάκιστη εικόνα για την Ευρώπη, ενώ την ίδια ώρα καραδοκούσαν οι εκάστοτε ακραίες πολιτικές δυνάμεις.

Παρόλα αυτά, η Ευρωπαϊκή Ένωση κατάφερε όχι μόνο να επιβιώσει, αλλά να ατενίζει το επόμενο έτος με μια νότα αισιοδοξίας, παρά τα προβλήματα που συνεχίζουν να υπάρχουν. Στο τέλος του 2017 έχουμε μια οικονομική σταθεροποίηση στον Νότο, και ο Βορράς ανακάμπτει με εντυπωσιακούς ρυθμούς. Οι ροές των μεταναστών έχουν μειωθεί σημαντικά και παρά τις όποιες αναταραχές στις Ευρωτουρκικές σχέσεις, η συμφωνία με τη Τουρκία αντέχει. Την ίδια στιγμή, τα ακραία ή/και αντιευρωπαικά κόμματα φαίνεται να είναι σε ύφεση, για τώρα.

Πως άλλαξε όμως μέσα σε ένα έτος, μια κατάσταση η οποία έμοιαζε (για αρκετούς) ανέλπιδη και ποιες είναι οι ευκαιρίες και οι κίνδυνοι του 2018;

Προσπάθεια για μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης

Σημείο καμπής ήταν για το 2017 η εκλογή του Εμμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία. Οι κύριοι αντίπαλοί του στις εκλογές (Μαρίν Λεπέν – Ζαν Λουκ Μελενσόν) αποτελούσαν “κόκκινο πανί” για την Κομισιόν καθώς και οι δύο είχαν ταχθεί ανοιχτά εναντίον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πηγές στη Κομισιόν ανέφεραν πως στις ημέρες πριν την ημέρα των εκλογών επικρατούσε ένας πυρετός προετοιμασιών, με την Επιτροπή να έχει ετοιμαστεί μέχρι και για το “σενάριο καταστροφής”, όπου ο Μακρόν δεν θα είχε καταφέρει να περάσει στο δεύτερο γύρο.

Η εκλογή του Μακρόν άνοιξε ένα νέο κεφάλαιο για την ΕΕ, δίνοντας της μια νέα ώθηση για αλλαγή και διεύρυνση. Ο Γάλλος φιλελεύθερος αποτελεί τώρα ίσως τον μεγαλύτερο οραματιστή ηγέτη της Ευρώπης και υπέρμαχο της εις βάθος μεταρρύθμισης της ευρωζώνης, έναν κοινό προϋπολογισμό, έναν υπουργό οικονομικών ευρωζώνης και μια ευρωπαϊκή άμυνα.

Οι διαβουλεύσεις για την αλλαγή της Ευρωζώνης μεταξύ των κρατών μελών θα διαρκέσουν για μήνες, ως τον Ίουνιο του 2018 όπου θα καθοριστεί σε μεγάλο βαθμό το κατά πόσο θα καταφέρουν να υλοποιηθούν οι φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις της Ευρωζώνης ή όχι.

Η αδύναμη Μέρκελ προξενεί αβεβαιότητα στην ΕΕ

Συστατικό αβεβαιότητας για τη πορεία της Ευρώπης το 2018 είναι η κατάσταση στο Βερολίνο. Η απόφαση της Άνγκελα Μέρκελ για υποδοχή τεράστιου αριθμού μεταναστών και προσφύγων το 2015 αποδείχθηκε καταστροφική, κοστίζοντας της μια εύκολη εκλογική νίκη, παρά το θετικό οικονομικό κλίμα στη χώρα της.

Οι διαπραγματεύσεις για κυβέρνηση συνασπισμού με τους Σοσιαλιστές συνεχίζονται, έπειτα από την κατάρρευση των του προηγούμενου γύρου με τους Φιλελεύθερους και τους Πράσινους. Η κατάσταση αυτή δίνει στη καγκελάριο ελάχιστο περιθώριο πολιτικών ελιγμών, ιδιαίτερα σε θέματα επίτευξης συμβιβασμών στο Ευρωπαϊκό επίπεδο, ειδικά ως προς την μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης όπως αναφέραμε πιο πάνω.

Την ίδια στιγμή ο δρόμος για την δημιουργία συνασπισμού δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα, ο Zίγκμαρ Γκάμπριελ, υπηρεσιακός υπουργός Εξωτερικών και πρώην πρόεδρος του SPD προειδοποίησε σε συνέντευξή του στη Γερμανική εφημερίδα Bild πως εάν οι Χριστιανοδημοκράτες της Μέρκελ συνεχίσουν να απορρίπτουν τις προτάσεις για τη μεταρρύθμιση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις αλλαγές στο ασφαλιστικό, δεν θα υπάρξει συνασπισμός με το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα.

Αν το αδιέξοδο συνεπώς δεν αρθεί στους επόμενους μήνες, είναι πολύ πιθανό να επηρεάσει τόσο τις εσωτερικές διεργασίες μεταρρύθμισης της ΕΕ όσο και τα ανοιχτά θέματα των εξωτερικών της σχέσεων.

Προς νέο μεγάλο διχασμό λόγο του προσφυγικού;

Ίσως το μεγαλύτερο σύννεφο στον ορίζοντα της ΕΕ, είναι η πρόσφατη έντονη αντίδραση των κρατών της ομάδας του Βίζενγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) αναφορικά με τα προγράμματα μετεγκατάστασης μεταναστών από τις χώρες εισόδου στην υπόλοιπη ΕΕ.

Ενδιαφέρον είναι επίσης πως ο Πολωνός Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τούσκ τάχθηκε δημόσια υπέρ των κρατών του Βίζενγκραντ στο θέμα αυτό, δημιουργώντας μάλιστα αντιπαράθεση τόσο με τον Πρόεδρο της Κομισιόν Ζαν Κλόντ Γιούνκερ όσο και με τον Επίτροπο Μετανάστευσης Δημήτρη Αβραμόπουλο.

Η διχογνωμία τους καταγράφηκε με έντονο τρόπο την πρώτη ημέρα της Συνόδου Κορυφής του Δεκεμβρίου. Οι συνομιλίες που άρχισαν στο δείπνο των ηγετών συνεχίστηκαν ως τις πρώτες πρωινές ώρες της επόμενης ημέρας, καθώς, όπως ανέφεραν διπλωμάτες, οι ηγέτες έκαναν ασυμβίβαστες μεταξύ τους προτάσεις.

Προβληματισμό δημιουργεί επίσης πως ο νέος καγκελάριος της Αυστρίας Σεμπάστιαν Κουρτς ζήτησε και αυτός τον τερματισμό των «αποτυχημένων» προσπαθειών για την επίτευξη ενός συστήματος ποσοστώσεων για την κατανομή των προσφύγων στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επισημαίνοντας την ανάγκη να καταβληθούν νέες προσπάθειες για την βοήθεια των προσφύγων στις χώρες καταγωγής τους.

Το πρόβλημα εδώ, πέρα των θέσεων των ανατολικών κρατών αναφορικά με τη μετανάστευση, είναι πως δημιουργείται ένας νέος διχασμός μεταξύ των κρατών της ΕΕ, σε μια περίοδο που υπάρχει έντονη ανάγκη για ενότητα, έτσι ώστε να προχωρήσουν οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις της και να μην χαθεί πολύτιμος χρόνος. Υπενθυμίζουμε πως τόσο στο οικονομικό, το πολιτικό όσο και στο γεωπολιτικό επίπεδο η ΕΕ ναι μεν περνάει μια καλή περίοδο, όμως αρκετοί αναλυτές χτυπούν “καμπανάκι”, υποστηρίζοντας πως τώρα είναι η ώρα για δομικές αλλαγές και αλλαγή ταχύτητας στην Ένωση, καθώς οι επόμενες προκλήσεις μπορεί να είναι πολύ πιο κοντά από ότι πιστεύουμε.

Έτσι σε συνδυασμό με μια -προς το παρόν- άβουλη Γερμανία, η Ευρώπη φαίνεται να είναι κολλημένη στο ζήτημα αυτό, τουλάχιστον μέχρι τον Ιούνιο.

Ευρωπαϊκή Άμυνα – έτοιμη για πρόοδο;

Ίσως το σημείο στο οποίο αναμένεται να γίνει η μεγαλύτερη πρόοδος είναι η κοινή άμυνα. Φαίνεται πως τόσο τα κράτη της Ευρώπης όσο και οι θεσμοί, ποντάρουν στο ζήτημα αυτό, έτσι ώστε να έχουν απτή πρόοδο να παρουσιάσουν στους πολίτες, δημιουργώντας έτσι ένα θετικό μομέντουμ Ευρωπαϊκών λύσεων. Δύο θέματα ενδέχεται να προχωρήσουν το 2018.

Αρχικά, η πολυαναμενόμενη προσδοκία πως η εμβρυακή Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ), θα μετατραπεί σε ένα ολοκληρωμένο και ισχυρό αμυντικό όργανο της ΕΕ. Το πιο πρόσφατο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση έγινε τον Δεκέμβριο με τη δημιουργία μόνιμης διαρθρωμένης συνεργασίας (PESCO), για την εμβάθυνση της αμυντικής συνεργασίας, · την έναρξη λειτουργίας του Ευρωπαϊκού Ταμείου Άμυνας (ΕΤΑ) για τη χρηματοδότηση κοινών σχεδίων έρευνας και δυνατοτήτων και τέλος, η Συντονισμένη Ετήσια Επισκόπηση Άμυνας (CARD), η οποία υποτίθεται ότι θα συγχρονίσει τον αμυντικό σχεδιασμό της ΕΕ.

Η δεύτερη ανάπτυξη συγκεντρώνει πολύ λιγότερη προσοχή. Το Παρίσι δρομολογεί πρωτοβουλίες στον τομέα της αμυντικής συνεργασίας εκτός του μορφότυπου της ΕΕ, στοχεύοντας σε μια άμυνα ευρωπαϊκού προσανατολισμού. Το κεντρικό στοιχείο της είναι η Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Παρέμβασης. Στόχος της είναι η επιχειρησιακή ετοιμότητα, δηλαδή η απελευθέρωση πόρων και ελευεθρίας κινήσεων στη δομή αυτή, ώστε να λαμβάνονται γρήγορες αποφάσεις χωρίς να υπάρχει περιορίζεται από πολιτικά ή θεσμικά εμπόδια.

Ευρωτουρκικές σχέσεις – αστάθμητος παράγοντας

Ο αστάθμητος παράγοντας που λέγεται Τουρκία προκαλεί έντονο προβληματισμό τόσο στις Βρυξέλλες όσο και στο Βερολίνο. Ο ρόλος που θα διαδραματίσει ο Πρόεδρος Ερντογάν, ο οποίος πλέον έχει ξεφύγει από κάθε έννοια προβλεψιμότητας αποτελεί το μεγάλο ερωτηματικό για το 2018.

Από τη μια πλευρά η Ευρώπη, θέλει να επαναπροσεγγίσει τη Τουρκία, καθώς την θεωρεί χώρα-κλειδί ως προς την διαχείριση του μεταναστευτικού, από την άλλη όμως, η δυσφορία των Ευρωπαίων έχει αρχίσει να ξεπερνάει τα παραδοσιακά όρια τα οποία ανέκαθεν πίεζε η Τουρκία με στόχο να αποσπάσει ανταλλάγματα, δημιουργώντας μια νέα κατάσταση η οποία δεν έχει σταθεροποιηθεί ακόμη. Το 2018 συνεπώς θα δείξει σε μεγάλο βαθμό αν θα έχουμε να κάνουμε με μια Τουρκία η οποία θέλει να συνεργαστεί με την ΕΕ ή θα πέσει ξανά σε ένα σπιράλ εθνικισμού και επιθετικότητας, με τις όποιες συνέπειες θα έχει αυτό στις πολυεπίπεδες σχέσεις της με τα κράτη της Ευρώπης.

Ικανοποίηση για το Brexit

Θετικά βια τα συμφέροντα της ΕΕ εξελίσσονται οι διαπραγματεύσεις για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου. Με την ολοκλήρωση του πρώτου κύκλου, δηλαδή του “διαζυγίου”, ξεκινάει η επόμενη φάση του καθορισμού της νέας εταιρικής τους σχέσης, η οποία αρκετοί εικάζουν πως θα είναι δυσκολότερη. Πάντως δεν κρύβουν την ικανοποίηση τους αρκετοί Ευρωπαϊκοί παράγοντες, θεωρώντας μάλιστα πως η νέα σχέση ΕΕ – ΗΒ θα μπορούσε να αποτελέσει και ένα πρότυπο για άλλα κράτη, όπως η Τουρκία.

Το μεγάλο στοίχημα της ΕΕ, είναι να διατηρήσει την (εντυπωσιακή ως τώρα) συνοχή που δείχνει σε αυτό το θέμα. Αρκετοί είχαν προκαταβάλει τη διάσπαση του Ευρωπαϊκού στρατοπέδου σε μικρές ομάδες διαπραγμάτευσης επί των οποίων θα “διαιρέσει και θα βασιλεύεσει” το ΗΒ. Η ενωμένη θέση των κρατών μελών έδειξε μια απροσδόκητη ετοιμότητα και ταχύτητα από τη πλευρά της ΕΕ, η οποία αν διατηρηθεί ως το τέλος των διαπραγματεύσεων θα δείξει πως η Ένωση έχει ακόμα αρκετή δύναμη και κεφάλαιο για να διαχειριστεί μεγάλα ζητήματα.