Μετά από δέκα χρόνια κρίσης φαίνεται, ότι και στο ασφαλιστικό σύστημα οι μονομερείς αποφάσεις, οι ευνοιοκρατικές ρυθμίσεις, οι κάθε είδους «εξυπηρετήσεις» και οι παλινωδίες δυστυχώς διατρέχουν διαχρονικά τις Κυβερνητικές πρακτικές, επιτείνοντας τα προβλήματα, αντί να εξορθολογίζουν και να βελτιώνουν καλές πρακτικές, που κατέστησαν αναγκαίες και επελέγησαν τα προηγούμενα χρόνια.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι παρεμβάσεις που επιχειρούνται κατά καιρούς στο Κανονισμό Ασφάλισης του πρώην ΙΚΑ-ΕΤΑΜ και τώρα ΕΦΚΑ, σχετικά με την απεικόνιση – αναγνώριση της ασφάλισης. Παρεμβάσεις που δεν επιλύουν δραστικά τα προβλήματα αλλά τα διαιωνίζουν, όπως θα αναπτύξω παρακάτω:
Με το χειρόγραφο σύστημα η ασφάλιση γινόταν μετά την αγορά και επικόλληση των ενσήμων στα ασφαλιστικά βιβλιάρια. Στις περιπτώσεις που οι επιχειρήσεις είχαν αδυναμία καταβολής των εισφορών εξεδίδετο ΠΕΕ (Πράξη Επιβολής Εισφορών) με την οποία ολοκληρωνόταν η ασφάλιση του απασχολούμενου προσωπικού, με βάση δε τις προβλεπόμενες ποινικές κυρώσεις επιδιώκετο η είσπραξη της οφειλής.
Μετά την εφαρμογή του μηχανογραφικού συστήματος το 2002 και την καθιέρωση της ΑΠΔ (Αναλυτικής Περιοδικής Δήλωσης) η ασφάλιση γινόταν με την εγγραφή και μόνο του φερόμενου ως εργαζόμενου στην ΑΠΔ !!! Και αυτό γιατί ενημερώνεται αυτόματα η ασφαλιστική ιστορία του ασφαλισμένου, αδιακρίτως αν καταβλήθηκαν οι αντίστοιχες ασφαλιστικές εισφορές. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής ήταν να γιγαντωθούν οι ανεξόφλητες οφειλές των εργοδοτών (είναι χαρακτηριστικό ότι οι καθυστερούμενες οφειλές στο ΙΚΑ – ΕΤΑΜ ,σε περίοδο προ κρίσης από το 2005 – 2010 υπερδιπλασιάστηκαν και από 2,4 εκτινάχθηκαν στα 5,9 δις) και παράλληλα «φούντωσε» το φαινόμενο των εικονικών ασφαλίσεων και της εισφοροαποφυγής. Τα «κενά» που προέκυψαν διευκόλυναν τους στρατηγικούς κακοπληρωτές και διάφορους «επιτήδειους» να εμπορεύονται την ασφάλιση και …δήθεν εργαζόμενους -ασφαλισμένους να πληρώνουν για την εγγραφή τους στις ΑΠΔ, προκειμένου να εξασφαλίζουν διάφορες απολαβές που παρέχει το ασφαλιστικό σύστημα (παροχές σε είδος και σε χρήμα, συντάξεις, επιδόματα από ΟΑΕΔ και λοιπούς φορείς, εξασφάλιση αδειών παραμονής κ.λπ. ), καταστρατηγώντας τις βασικές αρχές της ασφάλισης.
Το φαινόμενο των εικονικών ασφαλίσεων, που αποτελούν νάρκη στα οικονομικά της κοινωνικής ασφάλισης, αφού διερευνήθηκε και μελετήθηκε διεξοδικά, επιχειρήθηκε την περίοδο από το 2010-2015, που είχα την τιμή να υπηρετήσω ως Υποδιοικητής στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ, να περιοριστεί με σειρά παρεμβάσεων. Στο πλαίσιο αυτό συστήθηκε ομάδα τεκμηρίωσης – παρακολούθησης του μηχανογραφικού συστήματος και λειτούργησε διοικητικός μηχανισμός με επίλεκτα στελέχη, που παρακολουθούσε και αποκάλυπτε τις παράνομες «διαδρομές» των φερόμενων ως εργαζομένων – ασφαλισμένων, των στρατηγικών κακοπληρωτών και των εικονικών επιχειρήσεων που στήνονταν για να εξυπηρετήσουν τους σκοπούς τους. Έτσι αποκαλύφθηκαν και ακυρώθηκαν πάνω από 600 χιλ. ημέρες εικονικής ασφάλισης ,αναζητήθηκαν παροχές που είχαν ληφθεί παράνομα και κατατέθηκαν μηνυτήριες αναφορές κατά των υπευθύνων. Τα αποτελέσματα αυτών των ενεργειών ενδεικτικά αναφέρονται σε Δελτία Τύπου που εκδόθηκαν από το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ στις 17/1/11, 12/7/12 , 6/9/12 ,7/11/13, 11/8/14.( www.efka.gov.gr ).
Τα ευρήματα αυτά και οι απορρέουσες διαπιστώσεις οδήγησαν την τότε Διοίκηση του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ και το Υπουργείο Εργασίας – Κοινωνικής Ασφάλισης σε θεσμικές παρεμβάσεις και νομοθετικές ρυθμίσεις για να αποτρέψουν -εξαλείψουν την επανάληψη τέτοιων φαινομένων και να διασφαλίσουν τα οικονομικά συμφέροντα του ασφαλιστικού συστήματος.
Έτσι με τη διάταξη της παρ.1 του άρθρου 17 του Ν3846/10: «Οι ΑΠΔ ,οι οποίες υποβάλλονται για διαστήματα μισθολογικών περιόδων, για τα οποία δεν έχουν καταβληθεί οι οφειλόμενες ασφαλιστικές εισφορές θεωρούνται ως μη υποβληθείσες και επιβάλλεται η πρόσθετη επιβάρυνση που προβλέπεται από τη διάταξη της περ. α΄ της παρ .αυτής». Παραθέτω απόσπασμα της αιτιολογικής έκθεσης της πιο πάνω διάταξης που καταγράφει ουσιαστικά το «πρόβλημα»: “….Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχουν αυξηθεί οι περιπτώσεις ασυνεπών εργοδοτών που υποβάλλουν μεν εμπρόθεσμα μέσω διαδικτύου τις ΑΠΔ, αλλά δεν καταβάλλουν τις αντίστοιχες εισφορές, με αποτέλεσμα να δημιουργούν υπέρογκες οφειλές τις οποίες δεν προσέρχονται να εξοφλήσουν ή να ρυθμίσουν. Αντίθετα οι ΑΠΔ επιφέρουν όλα τα αποτελέσματά τους, ως προς την ασφάλιση των δηλούμενων προσώπων, τα οποία κάνουν χρήση των παροχών του Ιδρύματος, ανεξάρτητα από την καταβολή ή μη των αντίστοιχων ασφαλιστικών εισφορών εκ μέρους των εργοδοτών, γεγονός που οδηγεί σε σημαντική οικονομική επιβάρυνση του Ιδρύματος. Με την παρ.1, επιχειρείται η συγκράτηση της απώλειας των εσόδων του Ιδρύματος, χωρίς να απωλεσθούν τα ασφαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων……….”
Στη συνέχεια με τη παρ.2 του άρθρου 40 του Ν.3863/10 προβλέφθηκε: «Από 1/7/11 οι αποδοχές στον ιδιωτικό τομέα κατατίθενται από τους εργοδότες ταυτόχρονα και συνολικά με τις ασφαλιστικές εισφορές και το φόρο μισθωτών υπηρεσιών σε τράπεζα….». Η προβλεπόμενη ΚΥΑ με την οποία θα οριζόταν η διαδικασία δεν εκδόθηκε ποτέ ,επιβεβαιώνοντας τη ρήση ότι στη χώρα μας δεν εφαρμόζονται οι νόμοι !!!
Ακολούθησαν οι διατάξεις των άρθρων 16-18 του Ν.4072/12 με τις οποίες επιχειρήθηκε να βελτιωθούν περαιτέρω οι διαδικασίες. Με το αρ.16 επαναλήφθηκαν ουσιαστικά τα αναφερόμενα στη παρ . 2 του αρ. 40 Ν.3863/10,με το αρ.17 καθιερώθηκε η διαδικασία ελέγχου δηλωθεισών – καταβληθεισών εισφορών και με το αρ.18 προσδιορίστηκε ο χρόνος ενημέρωσης ασφαλιστικής ιστορίας απασχολουμένων στις περιπτώσεις μη καταβολής του συνόλου των δηλωθεισών ασφαλιστικών εισφορών, έτσι: «Αν από τον έλεγχο των δηλωθεισών και καταβληθεισών εισφορών του προηγουμένου άρθρου προκύψει ότι δεν έχουν καταβληθεί οι συνολικές εισφορές που δηλώθηκαν με την ΑΠΔ εκάστης μισθολογικής περιόδου, τότε η ασφαλιστική ιστορία των απασχολουμένων της υποβληθείσας ΑΠΔ ενημερώνεται μετά την έκδοση σε βάρος του υπόχρεου εργοδότη πράξεως επιβολής εισφορών και την επίδοση σε αυτόν».
Και αυτή η διάταξη, δυστυχώς, δεν επιλύει δραστικά το ζήτημα αφού η ασφάλιση των μισθωτών του πρώην ΙΚΑ-ΕΤΑΜ εξακολουθεί ουσιαστικά να χορηγείται «επί …πιστώσει», πρακτική που είναι καινοφανής και αποτελεί, αν δεν μου διαφεύγει κάτι ,διεθνή πρωτοτυπία , αφού σε όλα τα ασφαλιστικά συστήματα η ασφαλιστική ιστορία ενημερώνεται αφού καταβληθούν οι ασφαλιστικές εισφορές. Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις πτωχευμένων επιχειρήσεων και αυτό υπό προϋποθέσεις .
Και ενώ με τις επιχειρηθείσες, άτολμες και μη αποφασιστικές κατά την άποψή μου, παρεμβάσεις δεν επιλύθηκε ουσιαστικά το ζήτημα, ήρθε πρόσφατα μια τροπολογία του Υπ. Εργασίας και με το άρθρο 66 του Ν.4603/19 : «Η παρ.1 του άρθρου 17 του Ν.3846/10 (Α66) καταργείται». Έτσι απλά και αυτό γιατί σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση: “….Η ως άνω κατάργηση κρίνεται σκόπιμη καθόσον το μέτρο της αναστολής της υποβολής της ΑΠΔ αποδείχτηκε στη πράξη μη αποτελεσματικό μέτρο πίεσης σε βάρος των εργοδοτών που ήταν ασυνεπείς στις κοινωνικοασφαλιστικές τους υποχρεώσεις με αποτέλεσμα να θίγονται τα ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά δικαιώματα των εργαζομένων. Τα ανωτέρω αποκαθίστανται καθώς πλέον θα απεικονίζεται το ασφαλιστικό ιστορικό των εν λόγω εργαζομένων».
Από τα προαναφερθέντα καθίσταται σαφές ότι οι άτολμες «διευθετήσεις» και οι παλινωδίες δεν αντιμετώπισαν το ζήτημα αφού : α) οι καθυστερούμενες οφειλές αυξάνονται και υπερβαίνουν ήδη τα 36 δις β) οι στρατηγικοί κακοπληρωτές δεν εξαλείφονται αλλά αυξάνονται και κυρίως δεν αντιμετωπίζονται δραστικά, αφού το νομοθετικό πλαίσιο τους επιτρέπει να κλείνουν – πτωχεύουν τις επιχειρήσεις και να ανοίγουν άλλες, γ) το 1/3 των οφειλομένων αφορούν παρακρατηθείσες από τους ασφαλισμένους και μη αποδοθείσες από τους εργοδότες εισφορές. δ) το ασφαλιστικό σύστημα έχει αποδώσει και αποδίδει παροχές και συντάξεις εφ’ όρου ζωής ,χωρίς να έχει εισπράξει τις αντιστοιχούσες εισφορές με ότι συνεπάγεται αυτό για τη βιωσιμότητά του ε) ατόνησαν οι έλεγχοι για τις διαδρομές των εικονικών ασφαλίσεων και επιχειρήσεων και δεν υποστηρίχτηκαν οι πολιτικές που είχαν υιοθετηθεί σε βάρος των παραβατών, στ) η πρακτική και προσμονή των αλληλοδιαδόχων ρυθμίσεων (48, 100, 120 τώρα δόσεων), ενθαρρύνουν την εισφοροαποφυγή και εισφοροδιαφυγή, εκτιμώ ότι απαιτούνται να αντιμετωπιστούν επιτέλους με τολμηρές αποφάσεις.
Στο πλαίσιο δραστικών αποφάσεων που απαιτούνται για τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος θα πρέπει επιτέλους να υιοθετηθούν όσα ισχύουν και στις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Απαιτείται λοιπόν άμεσα να θεσμοθετηθεί ότι η ασφαλιστική ιστορία θα ενημερώνεται αφού καταβληθούν οι αντίστοιχες εισφορές. Σε περίπτωση μη καταβολής να κρίνεται η οικονομική επάρκεια- βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και υπό τις προϋποθέσεις που θα θεσμοθετηθούν να γίνεται η ενημέρωση.
Ευελπιστώ, παράλληλα, επιτέλους το πολιτικό σύστημα και οι δημοσιολογούντες να αντιμετωπίσουν το ασφαλιστικό κατάματα, με γενναιότητα – αποφασιστικότητα, χωρίς λαϊκισμούς, ώστε να δημιουργηθεί πλαίσιο κοινωνικής συμφωνίας και ευρύτερων συναινέσεων για τη συγκρότηση Εθνικής στρατηγικής με στόχο την αντιμετώπιση μιας σειράς κρισίμων θεμάτων που συνθέτουν τη δομή και φιλοσοφία ενός βιώσιμου δημόσιου ασφαλιστικού συστήματος. Ας τολμήσουμε….
*Ο Διονύσης Πατσούρης είναι πρώην Υποδιοικητής ΙΚΑ-ΕΤΑΜ