Φρένο στον χρηματιστηριακού τύπου πυρετό που έχει καταλάβει την κτηματαγορά και καθιστά απαγορευτική την απόκτηση στέγης σε όλη την Ευρώπη φαίνεται αποφασισμένη να βάλει η Κομισιόν. Διαβλέπει ηθικό κίνδυνο από κερδοσκοπικές πρακτικές που ανεβάζουν τις τιμές με κάθε ευκαιρία. Και αναζητεί μηχανισμούς ελέγχου των τιμών που θυμίζουν χρηματιστηριακούς περιορισμούς, εισάγοντας μια πανευρωπαϊκή πλατφόρμα παρακολούθησης και διαμόρφωσης των τάσεων στα ακίνητα, με στόχο να αποτρέψει την κερδοσκοπική χρηματιστικοποίηση της στέγασης και τον κίνδυνο φούσκας ακινήτων.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διαπιστώνει ότι δεν αρκούν τα απανωτά μέτρα στήριξης, ούτε τα νέα προγράμματα επιδότησης που σχεδιάζονται να δοθούν για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης. Προετοιμάζει λοιπόν μια ευρύτερη παρέμβαση στην αγορά ακινήτων, καθώς αναγνωρίζει για πρώτη φορά επίσημα ότι η στέγαση έχει μετατραπεί από κοινωνικό αγαθό σε πεδίο κερδοσκοπίας.

Ο Ευρωπαίος επίτροπος για τη Στέγαση και την Ενέργεια, Νταν Γιόργκενσεν, έθεσε και επισήμως το ζήτημα: μιλά ανοιχτά για «κοινωνική κρίση» που πλήττει εκατομμύρια Ευρωπαίους, τονίζοντας ότι «αυτό δεν μπορεί να συνεχιστεί». Μάλιστα, για να περιγράψει την κατάσταση χρησιμοποιεί τον όρο «χρηματιστικοποίηση/χρηματιστηριοποίηση» της στέγης (financialization).

Τι εστί χρηματιστικοποίηση

Ο Δανός επίτροπος έχει αναλάβει την εκπόνηση του πρώτου σχεδίου προσιτής στέγασης της Ε.Ε., το οποίο θα δημοσιοποιηθεί τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο – ενδεχομένως και νωρίτερα από τον αρχικό προγραμματισμό λόγω του επείγοντος χαρακτήρα της κρίσης. Ο ίδιος προειδοποιεί: «Αν δεν αναγνωρίσουμε ότι η στεγαστική κρίση είναι κοινωνικό πρόβλημα που απαιτεί πολιτική παρέμβαση, οι λαϊκιστές θα κερδίσουν».
Αν και ο όρος «financialization» που χρησιμοποιούν στις Βρυξέλλες δεν βρίσκει εύκολα ακριβή απόδοση στα ελληνικά, ο μέσος πολίτης αντιλαμβάνεται πλέον τι σημαίνει αυτός στην πράξη: λόγω μηδενικών αποδόσεων των καταθέσεων ή άλλων επενδύσεων σε καιρούς κρίσης, τα τελευταία χρόνια πολλοί έστρεψαν κεφάλαια στην αγορά ακινήτων όχι όμως για να καλύψουν ανάγκες στέγασης, αλλά ως επένδυση.

Διόλου τυχαία και στη χώρα μας η πρώτη ίσως ερώτηση που κάνουν οι μεσίτες σε κάθε υποψήφιο αγοραστή είναι αν ψάχνουν επενδυτικό ακίνητο – και όχι σπίτι για να κατοικήσουν, όπως θα ήταν εύλογο σε μια χώρα όπου ήδη το πρόβλημα στέγασης κυριαρχεί.
Και μόνο η εξέλιξη αυτή εγκλωβίζει την αγορά σε προσδοκίες υψηλής κερδοφορίας, περιορίζει τη διαπραγματευτική θέση του μεμονωμένου αγοραστή και οδηγεί σε διακυμάνσεις και κινδύνους, αντίστοιχους με εκείνους για τους οποίους και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων προειδοποιεί κάθε φορά που στα διεθνή χρηματιστήρια ανεβαίνουν στα ύψη οι τιμές βασικών τροφίμων (αλεύρι, ρύζι) απειλώντας με σιτοδεία τους φτωχότερους πληθυσμούς του πλανήτη (ιδίως σε Ασία και Αφρική) που στηρίζονται αποκλειστικά σε αυτές τις τροφές.

Επιπλέον, όπως αναφέρουν στο «business stories» κοινοτικές πηγές, σε όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες κάποιες λίγες εκατοντάδες μεσιτικές ή άλλες εταιρείες του κλάδου του real estate ανέπτυξαν νέου τύπου προϊόντα εκμετάλλευσης ακινήτων, όπως υπεκμισθώσεις με το κλειδί στο χέρι, που μετατρέπουν τη στέγαση σε απλό συμβόλαιο, κλειστή αγορά και χρηματοοικονομική συναλλαγή υποσχόμενη στοχευμένα και ασφαλή κέρδη. Αρκετές εξ αυτών διεκδικούν και την είσοδό τους στη χρηματιστηριακή αγορά αποκτώντας με αυτό τον τρόπο υψηλότερα κέρδη.

Την ίδια στιγμή, «Χρυσή Βίζα» και Airbnb μετέτρεψαν τα σπίτια σε ανταγωνιστή της παραδοσιακής ενοικίασης προσελκύοντας πορτοφόλια από το εξωτερικό και απορρυθμίζοντας έτσι την εγχώρια προσφορά και ζήτηση κάθε οικονομίας. Πέραν των οικονομικών όρων, όμως, αναπτύσσεται και μια τάση κερδοσκοπικής απληστίας στις κοινωνίες: ενώ συγκυριακοί λόγοι (όπως πόλεμοι ή διατάραξη εφοδιαστικής αλυσίδας) έχουν εκτοξεύσει στα ύψη το κόστος πρώτων υλών και κατασκευής νεόδμητων κατοικιών -δικαιολογημένα εν πολλοίς αφού οι κατασκευαστές δεν μπορούν να πουλήσουν κάτω του πραγματικού υπαρκτού κόστους-, άλλοι ιδιοκτήτες βρίσκουν… ευκαιρίες για να πωλούν πανάκριβα σπίτια «μιας άλλης εποχής», σε τιμές που δεν συνδέονται με τα υπαρκτά κατασκευαστικά κόστη και τις αξίες των ακινήτων αυτών. Με βάση τους όρους χρηματιστηρίου, συντηρούν τις τιμές στα ύψη, αλλά χωρίς κανόνες limit up, οι οποίοι επεβλήθησαν από δεκαετίες ακόμα και στις ανοιχτές κεφαλαιαγορές, σε περιόδους με ανάλογα φαινόμενα.

Η ηθική διάσταση

Τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταδεικνύουν μια πανευρωπαϊκή κρίση: μεταξύ 2010-2024 οι τιμές κατοικιών στην Ε.Ε. αυξήθηκαν κατά 55,4% και αντίστοιχα τα ενοίκια κατά 26,7%. Από το 2015 οι τιμές κατοικιών στην Ε.Ε. έχουν αυξηθεί κατά μέσο όρο 53%. Σύμφωνα με έρευνα μεταξύ δημάρχων ευρωπαϊκών πόλεων, περισσότεροι από έναν στους τρεις (39%) αναφέρουν πλέον ότι το κόστος στέγασης είναι μη προσιτό.

Η Επιτροπή διαπιστώνει ότι η αγορά ακινήτων παρουσιάζει χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στο χρηματιστήριο: κερδοσκοπικές αγορές, ραγδαίες αυξήσεις που δεν δικαιολογούνται από τον πληθωρισμό ή το κόστος κατασκευής και συντήρησης, επενδυτές που αντιμετωπίζουν τα σπίτια ως χαρτοφυλάκιο και όχι ως στέγη για ανθρώπους. Οπως τόνισε χαρακτηριστικά ο κ. Γιόργκενσεν, «όταν η στέγαση γίνεται εμπόρευμα, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικές ανάγκες, δημιουργούνται σοβαρές ανισορροπίες».

Ο επίτροπος Στέγασης προχωρά και ένα βήμα παραπέρα: διαχωρίζει την κρίση ακρίβειας οικοδομικών υλικών από την ηθική κρίση που χρησιμοποιεί ως πρόφαση τη συγκυρία για να κερδοσκοπεί. «Η στέγη δεν είναι μόνο τούβλα και τσιμέντο», αναφέρει και μιλά για «ηθική κρίση, κρίση αξιοπρέπειας και ανθρώπινων αξιών», όταν εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη δεν έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε αξιοπρεπείς, προσιτές και ανθεκτικές κατοικίες.

Το σχέδιο παρέμβασης

Σύμφωνα με πληροφορίες, το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Προσιτής Στέγασης (European Affordable Housing Plan) θα περιλαμβάνει έναν μηχανισμό παρακολούθησης και διόρθωσης τιμών, με τη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής πλατφόρμας που θα εξετάζει «την αποτελεσματική χρήση του υφιστάμενου στεγαστικού αποθέματος» και «τον δυνητικό ρόλο της κερδοσκοπίας και της χρηματιστηριοποίησης στη στέγαση». Το σύστημα θα λειτουργεί παρόμοια με τους μηχανισμούς limit up των χρηματιστηρίων, έστω και χωρίς απαγορεύσεις: κάθε αύξηση που υπερβαίνει το όριο της εύλογης ανόδου θα χαρακτηρίζεται υπερβολική και θα απαιτεί προσεκτική εξέταση ή παρέμβαση.

Παράλληλα, η Επιτροπή ήδη από την 1η Απριλίου είχε δεσμευτεί να «δώσει στα κράτη-μέλη τη δυνατότητα να διπλασιάσουν τις προγραμματισμένες επενδύσεις της πολιτικής συνοχής σε οικονομικά προσιτή στέγαση». Κατά την τρέχουσα περίοδο προγραμματισμού 2021-2027, η πολιτική συνοχής διαθέτει ήδη 7,5 δισ. ευρώ για τη βελτίωση του στεγαστικού τομέα της Ε.Ε.

Η στάση της Αθήνας

Στην Ελλάδα η κατάσταση έχει λάβει ανησυχητικές διαστάσεις υποχρεώνοντας την κυβέρνηση να αναζητεί νέα μέτρα.

Σύμφωνα με τον αναπληρωτή υπουργό Εθνικής Οικονομίας Νίκο Παπαθανάση, η ελληνική πρωτοβουλία θα τεθεί σε ισχύ μετά τον Φεβρουάριο του 2026 και αφού ολοκληρωθεί το πρόγραμμα «Εξοικονομώ». Το νέο πρόγραμμα θα συνδυάζει κίνητρα τόσο για την ανακαίνιση όσο και για την ενεργειακή αναβάθμιση παλαιών κατοικιών. Θα προβλέπει τη δυνατότητα μερικής ενεργειακής αναβάθμισης (20%-30%) και ανακαίνισης (60%-80%) του ακινήτου. Θα δοθεί έμφαση σε παλαιότερα ακίνητα, πιθανότατα όσα έχουν κατασκευαστεί στις αρχές της δεκαετίας του ’90, που θεωρούνται πιο κοντά στα σύγχρονα πρότυπα κατοίκησης. Οι δικαιούχοι θα επιλέγονται με πιο διευρυμένα εισοδηματικά κριτήρια σε σχέση με εκείνα που ισχύουν για το πρόγραμμα «Σπίτι μου 2», για να καλύπτουν περισσότερους.

Διαβάστε ακόμη

Ηilton: Οι ευκαιρίες που βλέπει στον ελληνικό τουρισμό – Τα 18 νέα ανοίγματα και οι καθυστερήσεις στη συνεργασία με τον όμιλο Δουζόγλου

Morgan Stanley για bitcoin: Ξεκινά η περίοδος της πτώσης – Tι σημαίνει για τους επενδυτές

Fitch: Πώς η νέα αναβάθμιση «κλειδώνει» την επενδυτική βαθμίδα

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα