Oι περισσότεροι γνωρίζουν ότι oι Γερμανοί έβαλαν το χέρι τους στις δυο μεγάλες καταστροφές της Ευρώπης του 20ου αιώνα.

Λιγότεροι όμως γνωρίζουν ότι η Γερμανία αποτέλεσε τη θρυαλλίδα για την μεγαλύτερη παγκόσμια οικονομική κρίση του 19ου αιώνα, εκείνη του 1873.
 
Τρία μόλις χρόνια από τη λήξη του Πρωσσογερμανικού πολέμου (1870-71)  που σηματοδότησε την ίδρυση του ενιαίου γερμανικού κράτους, η μαζική ευφορία και η υπεραισιοδοξία για τις πολεμικές αποζημιώσεις που κατέβαλαν στην Γερμανία οι ηττημένοι της σύρραξης Γάλλοι, τροφοδότησαν τη μεγαλύτερη κερδοσκοπική φούσκα ακίνητων που είχε γνωρίσει η Ευρώπη. Η ραγδαία άνοδος των τιμών στα γερμανικά ακίνητα συμπαρέσυρε και τις υπόλοιπες κινητές αξίες στην Κεντρική Ευρώπη για να καταλήξει σε ένα αναπόφευκτο κραχ στο Χρηματιστήριο της Βιέννης το 1873.

Τα κύματα πανικού διαδόθηκαν σε κάθε γωνιά της Ευρώπης, αλλά έφτασαν και στην άλλη άκρη του Ατλαντικού ακόμα κι αν η παγκοσμιοποίηση δεν είχε καθιερωθεί σαν δόκιμος όρος.
 
 Η αναπτυσσόμενη με ιλιγγιώδεις ρυθμούς αμερικανική οικονομία που κινούταν στον “πυρετό του σιδηροδρόμου “ δέχτηκε ισχυρό πλήγμα από τον επαναπατρισμό ευρωπαϊκών κεφαλαίων αλλά και από τον πανικό που προκάλεσε στο επενδυτικό κοινό η αποτυχία του μεγαλοτραπεζίτη Τζ.Κρουκ να χρηματοδοτήσει τα oμόλoγα μιας αμερικάνικης σιδηροδρομικής εταιρείας της Northern Pacific. Οι αξίες κατέρρευσαν και στις δυο άκρες του Ατλαντικού προκαλώντας παγκόσμια ύφεση μακράς διαρκείας και αλλεπάλληλες πτωχεύσεις σιδηροδρομικών εταιρειών
σηματοδοτώντας το τέλος της εποχής του άνθρακα και του σιδηρόδρομου και την μετάβαση στην εποχή του πετρελαίου και του αυτοκίνητου.
 
Η παγκόσμια οικονομία και το αναπτυσσόμενο καπιταλιστικό σύστημα γνώρισε αρκετές κρίσεις μέχρι το μεγάλο κραχ του 1929 ωστόσο η ιστορία του πλανήτη ίσως να ήταν διαφορετική αν ο μεγαλύτερος Αμερικανός τραπεζίτης, ο Τζ. Π. Μόργκαν, δεν  διαχειρίζονταν με επιτυχία μια λιγότερο γνωστή αλλά εξίσου επικίνδυνη κρίση εκείνη του 1907. Ένα χρηματιστηριακό κραχ πυροδότησε την κρίση που σύντομα πήρε διαστάσεις πανικού σε ολόκληρη τη χώρα κι επεκτάθηκε από την Ιαπωνία ως την Αίγυπτο.

Ελάχιστοι αναλυτές αμφιβάλλουν ότι ο Α’ παγκόσμιος πόλεμος θα είχε ξεσπάσει νωρίτερα αν ο πανίσχυρος Τζ.Π.Μόργκαν δεν κλείδωνε στο γραφείο του τους μεγαλύτερους τραπεζίτες της Ν. Υόρκης …πετώντας το κλειδί! Με τον ανορθόδοξο αυτό τρόπο, αλλά βάζοντας πρώτος τα δικά του λεφτά και λειτουργώντας άτυπα σαν  Δανειστής Ύστατης Ανάγκης τους ανάγκασε  να εγκαταλείψουν την αρνητική στάση τους και να παράσχουν την  απαιτουμένη ένεση ρευστότητας στο κλονιζόμενο χρηματοοικονομικό σύστημα που βρισκόταν  μόλις ένα βήμα πριν την κατάρρευση.  
 
Για το κραχ του 1929 και την μεγάλη ύφεση που οδήγησε στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο έχουν γραφτεί τόσα πολλά που πολύ λίγα θα μπορούσαν να προσθέσουν μερικές γραμμές ακόμα. Ωστόσο, αξίζει να αναφερθεί ότι στην κρίση του ‘29 Δανειστής Ύστατης Ανάγκης (Lender of last resort) αυτή την φορά δεν ήταν ένας ιδιώτης τραπεζίτης, αλλά μια Κεντρική Τράπεζα η πασίγνωστη FED που είχε ήδη δημιουργηθεί από  τις 23 Δεκεμβρίου του 1913, λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Τζ.Π.Μόργκαν. Πολιτικοί και δημόσιοι υπάλληλοι στις καίριες θέσεις τηs F.E.D  ίσως βάφτισαν “εσκεμμένη οικονομική πολιτική της μη παρέμβασης” την ατολμία τους να πιάσουν έγκαιρα  από το γιακά μερικούς μεγαλοτραπεζίτες της εποχής. Ο  τότε πρόεδρος Χέρμπερτ Χούβερ δήλωνε δημόσια ότι τα “χειρότερα είναι πίσω”  για να ακολουθήσουν 6000 πτωχεύσεις αμερικάνικων τραπεζών, δεκάδες πτωχεύσεις κρατών και αναγκαστική εγκατάλειψη του Χρυσού Κανόνα.
 
Οπαδοί του Κέυνς και του Φρήντμαν αντιμάχονται από τότε για την ορθή ή μη διαχείριση της κρίσης, καθώς και για την αποτελεσματικότητα του κεϋνσιανού “New  Deal”  του Πρόεδρου Ρούσβελτ που διαδέχτηκε τον Χούβερ.
 Ίσως η τελική απάντηση δοθεί ένα αιώνα αργότερα με την διαχείριση της τωρινής κρίσης.

Η  εμπειρία της μεγάλης κρίσης του μεσοπόλεμου διδάσκει ότι η ύφεση του 1929-1933 αναχαιτίστηκε από το 1934 προσωρινά με τα επεκτατικά μέτρα του κεϋνσιανού μοντέλου, ωστόσο η ύφεση επανήλθε δριμύτερη λίγα χρόνια μετά 1937-1939 και δεν ξεπεράσθηκε παρά με το ξέσπασμα ενός καταστροφικού  παγκόσμιου πολέμου.
 
Είναι  άραγε  το “κλειδί “  της διαχείρισης μιας κρίσης μόνο ζήτημα ιδεολογίας η  και  μιας ηγεσίας με θάρρος να στριμώξει κάποιους πετώντας το κλειδί;
 
 
Mάνος Ξιώνης
Σύμβουλος και μέλος Δ.Σ ελληνικών και διεθνών εταιρειών

*Το παρόν άρθρο αποτελεί προδημοσίευση από το βιβλίο του κ. Μάνου Ξιώνη, “Συστημικές κρίσεις της διεθνούς οικονομικής ιστορίας”