Το πρώτο και πιο άμεσο αποτέλεσμα της γήρανσης αφορά τη χρηματοδότηση των τραπεζών. Τα μεγαλύτερης ηλικίας νοικοκυριά είναι, κατά μέσο όρο, καθαροί αποταμιευτές και εμφανίζουν ισχυρή προτίμηση για ασφαλή και ρευστά στοιχεία ενεργητικού. Σε αγορές με υψηλότερο μερίδιο ηλικιωμένων, οι τράπεζες χρηματοδοτούν μεγαλύτερο μέρος του ισολογισμού τους με λιανικές καταθέσεις και μικρότερο με δανεισμό από τις αγορές και με μεγάλες, μη ασφαλισμένες καταθέσεις. Η χρηματοδότηση μέσω καταθέσεων γίνεται ταυτόχρονα φθηνότερη και πιο σταθερή.

Σημαντικό είναι ότι τα επιτόκια καταθέσεων σε πιο «γηρασμένες» αγορές είναι χαμηλότερα, ειδικά για προϊόντα μεγαλύτερης διάρκειας, όπως οι προθεσμιακές καταθέσεις πολλών ετών. Όταν αυξάνονται τα βασικά επιτόκια, αυτά τα καταθετικά επιτόκια προσαρμόζονται πιο αργά, διευρύνοντας τη διαφορά μεταξύ της απόδοσης των στοιχείων ενεργητικού των τραπεζών και του κόστους που καταβάλλουν στους καταθέτες. Επειδή οι μεγαλύτερης ηλικίας αποταμιευτές είναι λιγότερο διατεθειμένοι να «κυνηγήσουν» οριακά υψηλότερες αποδόσεις αλλού, οι καταθέσεις τους είναι πιο «αδρανείς» και λιγότερο ευαίσθητες στις μεταβολές των συνθηκών της χρηματαγοράς.

Στην πλευρά του ενεργητικού, η παρουσία μεγαλύτερων ηλικιών συνδέεται με σαφή μείωση της επιχειρηματικότητας και συνολικά της ζήτησης για δανεισμό. Καθώς οι τοπικοί πληθυσμοί γερνούν, οι τράπεζες χορηγούν λιγότερα δάνεια ως ποσοστό του συνόλου του ενεργητικού και διακρατούν περισσότερους επενδυτικούς τίτλους, συχνά κρατικά ομόλογα ή άλλα μέσα σταθερού εισοδήματος. Η πτώση στη χορήγηση δανείων είναι εντονότερη σε κατηγορίες που είναι κρίσιμες για την ανάπτυξη και την τοπική οικονομική δραστηριότητα, όπως τα δάνεια προς μικρές επιχειρήσεις και τα στεγαστικά δάνεια.

Αυτή η μετατόπιση έχει σημαντικές συνέπειες τόσο για τη χρηματοοικονομική διαμεσολάβηση όσο και για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Όσο η γήρανση μειώνει τον όγκο της δανειοδότησης τόσο οι ισολογισμοί των τραπεζών θα μοιάζουν με αυτούς των ομολογιακών αμοιβαίων κεφαλαίων, με τις τράπεζες να λειτουργούν ως φορείς που μετατρέπουν ασφαλή, μακράς διάρκειας χρεόγραφα σε καταθετικές απαιτήσεις κατεχόμενες από ηλικιωμένους αποταμιευτές.

Η σταθερότητα των καταθέσεων ηλικιωμένων καταθετών σημαίνει ότι, σε κανονικές συνθήκες, αυτές οι δομές χρηματοδότησης φαίνονται ανθεκτικές: οι καταθέσεις δεν «διαφεύγουν» εύκολα και η εξάρτηση από την αγοράς είναι ασθενέστερη, καθώς οι χονδρικοί πιστωτές διαδραματίζουν μικρότερο ρόλο. Ωστόσο, ακριβώς επειδή η καταθετική βάση είναι ασφαλισμένη, μεγαλύτερο μέρος του καθοδικού κινδύνου από την έκθεση σε επιτοκιακές μεταβολές καταλήγει να βαρύνει το σύστημα εγγύησης καταθέσεων και, σε τελική ανάλυση, τον δημόσιο τομέα. Η γήρανση, συνεπώς, μεταφέρει ένα τμήμα του κινδύνου από τις αγορές προς τους θεσμούς του δικτύου ασφαλείας. Επιπλέον, οι τοποθετήσεις σε πιο μακροπρόθεσμα χρεόγραφα αυξάνει τον επιτοκιακό κίνδυνο.

Οι δημογραφικές αλλαγές αλληλεπιδρούν επίσης με τη νομισματική πολιτική. Το κόστος χρηματοδότησης των τραπεζών ανταποκρίνεται λιγότερο στις μεταβολές των βασικών επιτοκίων και οι όγκοι καταθέσεων είναι λιγότερο ευαίσθητοι. Καθώς οι κοινωνίες γερνούν, το παραδοσιακό τραπεζικό κανάλι μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής μπορεί, επομένως, να αποδυναμώνεται, απαιτώντας μεγαλύτερες ή πιο επίμονες παρεμβάσεις για την επίτευξη των ίδιων μακροοικονομικών στόχων.

Η γήρανση του πληθυσμού συνήθως αναλύεται ως πρόκληση για τις συντάξεις και την υγεία, ωστόσο αποτελεί εξίσου σημαντικό παράγοντα για τους ισολογισμούς των τραπεζών. Καθώς οι κοινωνίες γερνούν, οι τράπεζες μετασχηματίζονται σιωπηρά σε ιδρύματα με χαρτοφυλάκια μακράς διάρκειας και έντονη παρουσία ομολόγων, χρηματοδοτούμενα από αφοσιωμένους, αποστρεφόμενους στον κίνδυνο αποταμιευτές. Αυτός ο μετασχηματισμός θα διαμορφώσει την ανθεκτικότητα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την αποτελεσματικότητα της μακροοικονομικής πολιτικής στις επόμενες δεκαετίες.

Βασισμένο σε πρόσφατη έρευνα με στοιχεία από τις ΗΠΑ, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Journal of Money, Credit and Banking.

*Π. Αβραμίδης, Καθηγητής στο Alba Graduate Business School, The American College of Greece