Οι χρηματιστηριακοί δείκτες καταρρίπτουν διαρκώς ρεκόρ, οι αποτιμήσεις έχουν εκτοξευθεί σε δυσθεώρητα ύψη και τίποτα – από γεωπολιτικές εντάσεις έως την πολιτική πόλωση στις ΗΠΑ – δεν φαίνεται να φρενάρει αυτό το πάρτι των 16 τρισ. δολαρίων. Κι όμως, σύμφωνα με το Bloomberg, ορισμένοι αναλυτές προειδοποιούν ότι η κατάληξη μπορεί να είναι οδυνηρή, με ανατριχιαστικές ομοιότητες προς το πιο διάσημο κραχ στην ιστορία: εκείνο του 1929.

Ο παραλληλισμός με το σήμερα

Ανάμεσα σε όσους βλέπουν τις ομοιότητες είναι και ο γνωστός δημοσιογράφος των New York Times και του CNBC Άντριου Ρος Σόρκιν. Στο νέο του βιβλίο με τίτλο 1929, αφηγείται σχεδόν μέρα με τη μέρα πώς έζησαν οι Αμερικανοί την κατάρρευση της Wall Street. Δεν αναζητά σύνθετες αιτίες ούτε αναλύει περίπλοκα σενάρια: για τον ίδιο, το κραχ οφείλεται σε δύο παράγοντες που συναντάμε και σήμερα – στον φόβο να μη χαθεί η ευκαιρία (FOMO) και στον υπερβολικό δανεισμό.

Η ιστορία δείχνει ότι τα ίδια μοτίβα επαναλαμβάνονται. Όπως τότε, έτσι και τώρα, η αίσθηση πως βρισκόμαστε σε μια «μοναδική» στιγμή αποδείχθηκε και αποδεικνύεται ψευδαίσθηση.

Η «αποσύνθεση» της αγοράς

Το 1929 ο δείκτης Dow Jones σχεδόν διπλασιάστηκε μέσα σε έναν χρόνο. Η πτώση του Οκτωβρίου μείωσε την αξία των μετοχών κατά 17%, χωρίς ωστόσο να προκληθούν άμεσα μαζικές χρεοκοπίες τραπεζών. Η πραγματική κρίση ακολούθησε το 1930–1932, όταν ο δείκτης έχασε το 80% της αξίας του και ξεκίνησε η Μεγάλη Ύφεση.

Το δίδαγμα του Σόρκιν είναι σαφές: το κραχ δεν είναι μια στιγμή, αλλά μια αργή, αδυσώπητη διαδικασία αποσύνθεσης που μπορεί να διαρκέσει χρόνια.

Τεχνολογία: τότε και τώρα

Στη δεκαετία του 1920, η μαζική διάδοση του ηλεκτρισμού, των ηλεκτρικών συσκευών, του ραδιοφώνου και του αυτοκινήτου τροφοδότησε επενδυτικά κύματα ενθουσιασμού. Η RCA ήταν η «Nvidia» της εποχής.

Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη και η ψηφιακή τεχνολογία δημιουργούν αντίστοιχες προσδοκίες. Όπως επισημαίνει ο Τζέρεμι Γκράνθαμ, οι φούσκες ξεκινούν από πραγματικές καινοτομίες, που όμως γίνονται «ευφορικά εξιδανικευμένες» και υπερτιμημένες.

Το παιχνίδι των ελίτ και το κοινό

Στις αρχές του 20ού αιώνα, ισχυροί τραπεζίτες και επενδυτές έστηναν «pools» για να φουσκώνουν μετοχές, πουλούσαν σε υψηλές τιμές στο κοινό και αγόραζαν ξανά για τους ίδιους σε χαμηλές. Αυτή η πρακτική θυμίζει τις πρόσφατες υπερβολές με SPACs και IPOs.

Η αίσθηση ότι οι ισχυροί παίζουν με διαφορετικούς κανόνες παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο.

Πολιτική και νομισματική διάσταση

Το 1929, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) αύξησε τα επιτόκια για να συγκρατήσει την κερδοσκοπία, χωρίς αποτέλεσμα. Ο πρόεδρος Χέρμπερτ Χούβερ προειδοποίησε καθυστερημένα, αλλά αγνοήθηκε.

Σήμερα, η εικόνα διαφέρει: οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν αμέσως για να στηρίξουν τις αγορές. Παρά ταύτα, ακόμα και τότε υπήρξαν στιγμές που το κραχ θα μπορούσε να αποφευχθεί, αν υπήρχε «σχεδόν θεϊκή διορατικότητα» ώστε να παραμεριστούν τα βραχυπρόθεσμα κέρδη.

Οι συνέπειες και οι θεσμικές αλλαγές

Η δεκαετία του ’30 έφερε έρευνες, δίκες και τελικά τη δημιουργία της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς (SEC). Παρά τα σκάνδαλα, λίγοι τιμωρήθηκαν ουσιαστικά. Η Wall Street επέζησε και προχώρησε, γνωρίζοντας νέες κρίσεις στο μέλλον – από το 2008 έως τις σημερινές προειδοποιήσεις.

Μαθήματα για το σήμερα

Από το 1929 προκύπτουν τέσσερα βασικά διδάγματα:

  • Οι φούσκες ξεκινούν από πραγματική πρόοδο αλλά καταρρέουν από υπερβολή.
  • Ο φόβος να χάσεις την ευκαιρία γίνεται φόβος να μη χάσεις την έξοδο.
  • Οι αγορές σπάνια «σπάνε» σε μία μέρα· η κατάρρευση είναι διαδικασία.
  • Οι ισχυροί συνήθως μένουν όρθιοι, ενώ οι μικροί πληρώνουν το τίμημα.

Το 1929 δεν είναι απλώς ένα βιβλίο για το παρελθόν. Είναι καθρέφτης του σήμερα, υπενθυμίζοντας ότι οι αγορές τρέφονται από τα ίδια συστατικά εδώ και έναν αιώνα: τεχνολογική καινοτομία, άφθονο χρήμα, ψυχολογία μαζών. Και ότι, όσο κι αν αλλάζουν οι θεσμοί, η μανία και η υπερβολή δεν βγαίνουν ποτέ από τη μόδα.

1929 vs 2025: Ομοιότητες και διαφορές

Παράμετρος 1929 2025
Κύρια τεχνολογική καινοτομία Ηλεκτρισμός, ραδιόφωνο, αυτοκίνητο, ηλεκτρικές συσκευές Τεχνητή νοημοσύνη, cloud, αυτοματισμοί, ψηφιακή τεχνολογία
Επενδυτικός ενθουσιασμός Η RCA θεωρείται «Nvidia» της εποχής Nvidia, Microsoft, Big Tech κυριαρχούν στα ράλι
Ψυχολογία αγορών FOMO, δανεισμός με περιθώρια, μαζική κερδοσκοπία FOMO, leverage σε μετοχές και crypto, υπεραισιόδοξες προβλέψεις
Ρόλος ελίτ Τραπεζίτες στήνουν «pools», χειραγωγούν μετοχές Hedge funds, SPACs, IPOs, private deals
Νομισματική πολιτική Fed αυξάνει επιτόκια αλλά αποτυγχάνει να συγκρατήσει τη φούσκα Κεντρικές τράπεζες παρεμβαίνουν συστηματικά με QE, αυξήσεις/μειώσεις
Κατάρρευση Dow Jones -80% (1930–1932), αρχή Μεγάλης Ύφεσης Αβεβαιότητα: οι αγορές σε ιστορικά υψηλά, αλλά φόβοι για νέα κρίση
Θεσμικές αλλαγές Δημιουργία SEC, κανονιστικές παρεμβάσεις Ενισχυμένη εποπτεία, stress tests, ρύθμιση crypto αλλά και νέα «παράθυρα»
Κοινωνικές συνέπειες Μεγάλη Υφεση, ανεργία, κοινωνικές αναταραχές Πιέσεις στο κόστος ζωής, ανισότητες, γεωπολιτικές εντάσεις
Κεντρικό μάθημα Οι φούσκες δεν «σπάνε» σε μια στιγμή, αλλά σε χρόνια Ο κίνδυνος είναι διαρκής· οι υπερβολές επαναλαμβάνονται με νέα μορφή

Διαβάστε ακόμη 

Το σχέδιο για να ανοίξουν κλειστά σπίτια για γιατρούς, δασκάλους, ένστολους και πολύτεκνους

«Τοπικός ΝΟΚ» σε Βάρη, Βούλα, Βουλιαγμένη

Θρασύβουλος Μακιός (ΟΒ Streem): Πρέπει να υπάρξουν συγκεντρώσεις στις ταχυμεταφορές

Για όλες τις υπόλοιπες ειδήσεις της επικαιρότητας μπορείτε να επισκεφτείτε το Πρώτο Θέμα