Πέρασαν μέρες, μήνες και χρόνια για να βγει στο ξέφωτο μια χώρα, που συνέχισε να αντιμετωπίζει κρίσεις, με κυβερνήσεις που «ξεχνούσαν», αναλαμβάνοντας καθήκοντα, την αντιπολιτευτική τους πρακτική και δράση τα προηγούμενα χρόνια. Προφανώς, δεν έχουν τις ίδιες ευθύνες οι κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν μετά το 2010 για το πως κινήθηκαν- και προφανώς τα συγχωροχάρτια σχόλασαν για το καλοκαίρι του 2015. Δεν έχει ίσως νόημα, για τον κάθε πολίτη σήμερα, που βλέπει την ακρίβεια να ροκανίζει το εισόδημά του, η υπενθύμιση των σφοδρών πολιτικών αντιπαραθέσεων για το «ποιος έφταιξε», «πότε και γιατί». Έχει σημασία να ακούσει ότι βρίσκουν για εκείνον λύσεις κι ότι το πολιτικό σύστημα στη χώρα του ωρίμασε μετά τις διαδοχικές κρίσεις κι ότι μπορεί να αναζητεί από κοινού σχέδιο για τα μείζονα της εποχής. Η συμπολίτευση και η αντιπολίτευση να παίζει το ρόλο της, αλλά να μπορεί ταυτόχρονα, να συνομιλήσει χωρίς αλαζονικές εξάρσεις ή μικροκομματικές σκοπιμότητες, αποδεικνύοντας στους πολίτες ότι λειτουργούν προς όφελός τους. Να μπορούν να πείσουν ότι έχουν όλοι μαζί -και ο καθένας χωριστά- σχέδιο και ότι μέχρι τις κάλπες, αντί να κοιτάζουν μόνο τα δημοσκοπικά ποσοστά, θα κάνουν το καθήκον τους, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα το πολιτικό κόστος. Μετά την πολυετή κρίση, την πανδημία και τώρα τις συνέπειες από την ενεργειακή κρίση -που ουδείς γνωρίζει πως θα «μεταμορφωθούν» μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία- κανείς και πρώτα η κυβέρνηση δεν μπορεί να «κρύβεται» μπροστά στις ευθύνες για την διαχείριση του νέου τοπίου.
Υπό αυτήν την έννοια, μικρή σημασία έχουν οι επισημάνσεις ότι «η κυβέρνηση, αποπληρώνοντας πρόωρα και τις τελευταίες υποχρεώσεις της χώρας στο ΔΝΤ, κλείνει ένα γκρίζο κεφάλαιο που άνοιξε τον Μάρτιο του 2010». Δεν είναι άθλος και ιστορική κατάκτηση για μια χώρα να δηλώνει ότι απελευθερώνεται 12 χρόνια μετά από τα δεσμά των υποχρεώσεών της στο ΔΝΤ, ενώ άλλες χώρες, όπως η Πορτογαλία (που μπήκε στο μνημόνιο το 2011) κατάφερε να βγει το 2014. Ένας άλλος Κόστα, όχι ο Αντόνιο, ο πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, αλλά ο Κάρλος Κόστα ο Πορτογάλος κεντρικός τραπεζίτης, σε ομιλία του στο 4ο Φόρουμ των Δελφών το 2019 εξηγούσε πως η χώρα του βγήκε γρήγορα από την κρίση. Ο Κάρλος Κόστα ξεκινούσε το αφήγημά του εστιάζοντας στο ότι η επιτυχία του προγράμματος που εφάρμοσε η χώρα του για την έξοδό της από το μνημόνιο και την κρίση βασίστηκε σε δύο βασικά κλειδιά. Το πρώτο «κλειδί» ήταν η πολυσυζητημένη και στη δική μας χώρα (που δεν έγινε) υιοθεσία του μνημονίου- έτσι η νέα κυβέρνηση που προέκυψε ενστερνίστηκε και υλοποίησε το πρόγραμμα που είχε διαπραγματευτεί η προηγούμενη (επιχειρησιακή κυβέρνηση). Το δεύτερο «κλειδί» ήταν η «σαφής αποδοχή από τον λαό», καθώς -όπως είπε- αναγνωρίστηκε ότι ήταν κάτι που έπρεπε να γίνει. Ο Κάρλος Κόστα δεν παρέλειψε να πει από τους Δελφούς ότι προέκυψαν δυσκολίες μεταξύ των πολιτικών κομμάτων που δεν ήταν πρόθυμα να πληρώσουν το τίμημα της προσαρμογής – αλλά κι αυτό, ήταν κάτι που ξεπεράστηκε.
Για την ακρίβεια, την είσοδο της Πορτογαλίας στο μνημόνιο το 2011 το υπέγραψαν τόσο οι Σοσιαλιστές, που αποχωρούσαν από την εξουσία, όσο και οι Σοσιαλδημοκράτες (αυτό είναι το όνομα του κόμματος, το οποίο είναι όμως κεντροδεξιό), που αναλάμβαναν τα ηνία μαζί με το συντηρητικό CDS. Τα βασικά προβλήματα της πορτογαλικής οικονομίας ήταν η απώλεια της ανταγωνιστικότητας, το υψηλό έλλειμμα (άνω του 10% το 2011) και το χρόνιο έλλειμμα προϋπολογισμού, με αποτέλεσμα μεγάλο ιδιωτικό και δημόσιο χρέος. Όταν οι αγορές έκλεισαν για την Πορτογαλία, εν μέσω της κρίσης του ευρώ, η χώρα δεν είχε άλλη επιλογή από το να ζητήσει εξωτερική βοήθεια. Στα δικά μας: η χώρα μπήκε στο ΔΝΤ και στα μνημόνια από το 2010. Το ΠΑΣΟΚ, που είχε τότε τα ηνία της κυβέρνησης και πλειοψηφία 160 βουλευτών, επιτίθεται σήμερα στην κυβέρνηση της ΝΔ, κατηγορώντας την ότι πανηγυρίζει για την πρόωρη αποπληρωμή των οφειλών του ΔΝΤ ενώ δεν εξηγεί γιατί το χρέος είναι στα 350 δις ευρώ και γιατί, ενώ το 2004 παρέλαβε χρέος 180 δις (από την κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ) παρέδωσε το 2009 χρέος 300 δις, καθιστώντας αναγκαία την προσφυγή στα μνημόνια.
Είναι γνωστό ότι την ώρα των δύσκολων αποφάσεων, η αντιπολίτευση, είτε «πετροβολούσε» την τότε κυβέρνηση και τα λάθη της από τα «Ζάππεια», είτε από τις πλατείες των αγανακτισμένων. Δεν έβαλε την κρίσιμη ώρα στην άκρη τις πολιτικές διαφορές και τις στοχεύσεις της για να τελειώσει μια ώρα αρχύτερα η περιπέτεια της χώρας, όπως στην Πορτογαλία. Την συνέχεια την ξέρουμε όλοι- με τα τρία μνημόνια και το αναπτυξιακό φρενάρισμα της χώρας, τους χαμηλούς μισθούς και την ανεργία.
Το ερώτημα σήμερα – με τις ραγδαίες αλλαγές από τον πόλεμο στην Ουκρανία στην Ευρώπη και διεθνώς- είναι αν υπάρχει στη χώρα μας κουλτούρα συνεννόησης για τα βασικά. Δεν είναι καθησυχαστική η απάντηση στο ερώτημα – ούτε τεράστιο επίτευγμα- το ότι βγήκαμε και επισήμως 12 χρόνια μετά από τον τορβά του ΔΝΤ. Όσο για την συζήτηση περί κυβερνητικών συνεργασιών, εάν και εφόσον προχωρήσει μετεκλογικά, μακάρι τα νοικοκυριά (ευάλωτα και μεσαία) να είναι όρθια και να μην βρίσκεται η χώρα ήδη ή μπροστά σε νέες περιπέτειες. Μέχρι τις εκλογές άλλωστε, κανένα κόμμα δεν πρόκειται να αποκαλύψει πλήρως τις πραγματικές προθέσεις και τους όρους του όσον αφορά στις πιθανές κυβερνητικές συνεργασίες…