Με την αλλαγή φρουράς στην προεδρία του Ευρωκοινοβουλίου σηματοδοτείται και επίσημα το μέσο της πενταετούς λειτουργίας των οργάνων της Ένωσης.
Φέτος, τα μισά του κύκλου δεν πέρασαν καθόλου απαρατήρητα εξαιτίας δυο κυρίως γεγονότων: του θανάτου του απερχόμενου Προέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ακριβώς με τη συμπλήρωση της θητείας του και της οιονεί πολεμικής κατάστασης στα σύνορα της Ένωσης, λόγω της ρωσικής απειλής σε σχέση με την Ουκρανία -αλλά και το ΝΑΤΟ και, από αυτή τη βδομάδα, τα ύδατα της Μεσογείου.
Σε κάθε προσπάθεια αποτίμησης, έστω τμηματικής, της πορείας της Ένωσης επικαλούμαι τους τέσσερις δείκτες που είχα θέσει στο από 2010 βιβλίο μου για το ισχύον ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο (“Οδηγός για Λισαβόνα”).
Πρώτον, το αν βελτιώθηκε η λειτουργία του “τηλεφώνου” της Ένωσης, αν δηλαδή έχει καταφέρει να μιλά με μια φωνή, και να ακούγεται, στο διεθνή στίβο.
Δεύτερον, το κατά πόσο προόδευσε στο “πεδίο της ελευθερίας” (Κράτος Δικαίου, δικαιώματα, ουσιαστική δημοκρατία).
Τρίτον, το αν εκσυγχρονίστηκε, με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της εποχής και στο χαρακτήρα της Ένωσης, ο κοινοτικός προϋπολογισμός (ίδιοι πόροι, αύξηση ποσοστού “κοινοτικού ΑΕΠ”, αλλαγές προτεραιοτήτων).
Και τέταρτον, το κατά πόσο έφτασε πιο κοντά στις θεσμικές προδιαγραφές και φιλοδοξίες η λεγόμενη “οικονομική διακυβέρνηση”, που ισχύει κυρίως για τις χώρες της ζώνης του ευρώ και αντιστοιχεί σε “πολιτικότερη”, και πάντως σφαιρικότερη, συνεννόηση ενόψει των βασικών οικονομικών επιλογών.
Αν και θα ήταν αναληθές, και άδικο, να λέγαμε ότι δεν υπήρξε καμία πρόοδος κατά τα τελευταία δυόμιση χρόνια υπό την “Επιτροπή φον ντερ Λάιεν”, η γενική παρατήρηση είναι ότι σε κανέναν από τους τέσσερις δείκτες δεν έγιναν (θα έλεγα: “τα απαραίτητα”) ποιοτικά βήματα. Στη διεθνή σκηνή, η Ένωση συνεχίζει, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του νυν Ύπατου Αρμοστή/”Υπουργού Εξωτερικών” Ζοζέ Μπορέλ, να ζυγίζει πολύ λίγο -όπως, με τρόπο οδυνηρά εύγλωττο, δείχνει ο παραμερισμός της στην αντιμετώπιση της πολεμικής σύγκρουσης που προετοιμάζεται στις πόρτες της.
Στα δικαιώματα έχουμε τη μεγαλύτερη υποχώρηση, με την αδυναμία κρατών, κοινοτικών οργάνων και ευρωπαϊκού δικαστηρίου να σταματήσουν τη συγκρότηση, κι ενδυνάμωση, “αντι-φιλελεύθερης”, δηλαδή αντι-δημοκρατικής, ομάδας στο κέντρο της Ένωσης. Στον προϋπολογισμό και στην κοινή οικονομική πολιτική έγιναν τα σημαντικότερα βήματα, ιδίως λόγω των διαδοχικών κρίσεων, χρηματοπιστωτικής και πανδημικής, και της δημιουργίας κοινών “Ταμείων”, σωτηρίας και ανάπτυξης, αντιστοίχως.
Όμως, και σε αυτούς τους τομείς, δεν έχει ακόμα επιτευχθεί αλλαγή λογικής: οι εθνικοί προϋπολογισμοί παραμένουν οι κύριες, και διαφιλονικούμενες, πηγές χρηματοδότησης, ενώ οι αυξανόμενες οικονομικές πρωτοβουλίες συνεχίζουν να μην υπακούουν σε μια κοινή γραμμή πλεύσης και, κυρίως, στην υπηρέτηση κοινών συμφερόντων.
Η βασική υστέρηση της Ένωσης κατά το διάστημα αυτό ήταν σε πρόσωπα που να μπορούν να εμπνεύσουν. Η κυρία φον ντερ Λάιεν αποτελεί επιβεβαίωση του κανόνα που θέλει να επιλέγονται για κορυφαίες ευρωπαϊκές θέσεις πρόσωπα “που δεν ενοχλούν” και που δεν “σκιάζουν” τους εθνικούς ηγέτες, ιδίως των μεγάλων χωρών.
Ο Πρόεδρος Μακρόν, του οποίου έμπνευση ήταν η Πρόεδρος της Επιτροπής, ίσως δεν το έχει μετανιώσει, αλλά πάντως δεν απέκτησε το σύμμαχο που θα χρειαζόταν για τα “ομοσπονδιακά”, επί του χάρτου, σχέδιά του (σε κάθε περίπτωση, η κυρία φον ντερ Λάιεν αποδεικνύεται προτιμότερη από τον εκλεκτό της συντηρητικής πλειοψηφίας, τον υποστηρικτή του Μπερλουσκόνι, Μάνφρεντ Βέμπερ). Πιο θλιβερή είναι η διαδοχή, στην ηγεσία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του ανοιχτόμυαλου, ανθρώπινου και διόλου “ξύλινου” Σασόλι από την “επιτυχημένη” μόνο γιατί “τσεκάρει” όλα τα “κουτάκια” της εποχής (γυναίκα, νέα, από μικρή χώρα, ξενοσπουδαγμένη, προβλέψιμη, συντηρητική) Μαλτέζα νυν Πρόεδρο.
Θεσμοί και πρόσωπα πάνε μαζί και προοδεύουν μαζί. Η επιμονή σε επιλογές “χαμηλής πτήσης” για τις βασικές ευρωπαϊκές θέσεις δεν είναι ασφαλώς η μόνη, αλλά είναι καθοριστική αιτία για τα συνεχή “μικρά βήματα”, που αποτελούν κάτι χειρότερο από στασιμότητα: λιμνάζοντα ύδατα.