Στον συνεχώς αναπτυσσόμενο κόσμο της τεχνολογίας ταξιδεύει η ναυτιλία τα τελευταία χρόνια, προσπαθώντας να συντονιστεί με τις ραγδαίες εξελίξεις, οι οποίες σε κάποιους πλοιοκτήτες προκαλούν τεχνοφοβία, ενώ στα πληρώματα τη λεγόμενη «ψηφιακή κόπωση» (tech fatigue). Οι δορυφορικές επικοινωνίες, η ψηφιοποίηση, η κυβερνοασφάλεια επάνω στα πλοία, η αυτόνομη πλοήγηση και η διαχείριση της ανθρακοποίησης είναι κάποιες από τις προκλήσεις τις οποίες καλείται η ναυτιλία να αντιμετωπίσει με επιτυχία.

Την ίδια ώρα, εταιρείες ελληνικών συμφερόντων με επικεφαλής τη νέα γενιά κάποιων παραδοσιακών εφοπλιστικών οικογενειών συνεχίζουν τη μακρόχρονη παράδοση της ελληνικής ναυτιλίας και στη νέα εποχή του metaverse (μετασύμπαν). Καινοτομούν και διακρίνονται διεθνώς στην ανάπτυξη ψηφιακών λύσεων. Μεταξύ άλλων, είναι η Signal Ocean του κ. Ιωάννη Μαρτίνου, η DeepSea του κ. Ρομπέρτο Κούστα και η Casper Technologies του κ. Aριστείδη Αλαφούζου.

Στον νέο αυτό κόσμο του μετασύμπαντος στον οποίο κινείται η ναυτιλία μάς ξεναγεί λύνοντας τις απορίες μας ο δρ Μάνθος Μαχαίρας, Chief Information Officer (CIO) της Metrostar Management Corp. και αντιπρόεδρος της AMMITEC, μη κερδοσκοπικού επιστημονικού συλλόγου που συγκεντρώνει τους διευθυντές Πληροφορικής και Επικοινωνιών της Ναυτιλίας. Είναι κάτοχος διδακτορικού στην Επιχειρησιακή Ερευνα από το ΕΜΠ και MBA από το Imperial College του Λονδίνου. Εχει μεγάλη πείρα στη διαχείριση καινοτόμων έργων πληροφορικής, που κατά κανόνα περιλαμβάνουν λύσεις Cloud, Διαδικτύου των Πραγμάτων (IoT) και Τεχνητής Νοημοσύνης (AI), με εστίαση στην κυβερνοασφάλεια και το απόρρητο δεδομένων.

– Ας αρχίσουμε τη συζήτησή μας από ένα θέμα αιχμής: απανθρακοποίηση και ψηφιοποίηση, οι δύο σύγχρονοι βασικοί πυλώνες εξέλιξης της ναυτικής τεχνολογίας, συμπλέκονται και αλληλεπιδρούν σημαντικά. Σε ποια φάση βρίσκεται η ελληνική ναυτιλία όσον αφορά αυτούς τους δύο πυλώνες;

Οντως, η ψηφιοποίηση -ή ψηφιακή μετάβαση, όπως συχνά λέγεται- και η απανθρακοποίηση είναι οι δύο βασικοί πυλώνες που αυτή τη στιγμή συμβάλλουν στο disruption, δηλαδή την αναταραχή/αναδιάρθρωση της παγκόσμιας ναυτιλίας. Και στους δύο αυτούς πυλώνες έχουμε ραγδαίες εξελίξεις που επιβάλλονται τόσο από τους νέους κανονισμούς (Carbon Intensity Indicator – CII, Environmental, Social and Governance – ESG, ΙΜΟ 2021 Cyber) όσο και από την ανάγκη βελτίωσης της αποδοτικότητας των πλοίων.

Η ψηφιακή τεχνολογία, όμως, εκτός από την αυξημένη αποδοτικότητα, μπορεί να συμβάλει άμεσα και στην επιτακτική ανάγκη της μείωσης του αποτυπώματος άνθρακα. Οι επενδύσεις που απαιτούνται για δραστική μείωση των εκπομπών διοξειδίου άνθρακα, όπως η κίνηση με τα εναλλακτικά καύσιμα (LNG, αιθανόλη, αμμωνία, υδρογόνο) και οι τεχνολογίες αξιοποίησης της αιολικής ενέργειας επιζητούν μεγάλο κεφάλαιο, χρόνο, θέσεις στα ναυπηγεία και προσεκτικό προγραμματισμό για την υλοποίησή τους σε ολόκληρο τον στόλο.

– Μέχρι να βρεθούν όμως ο χρόνος και τα κεφάλαια, τι θα γίνει;

Μέχρι να βρεθούν τα κεφάλαια, οι θέσεις στα ναυπηγεία και το απαραίτητο χρονικό περιθώριο, η ψηφιακή τεχνολογία, με τα Big Data και το AI, μπορούν άμεσα να μας προσφέρουν σημαντικά οφέλη της τάξης του 30% στη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα. Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει με αξιοποίηση λύσεων λογισμικού όπως τα Performance Αnalytics, Route & Voyage Optimisation και Trim Optimisation, που βελτιστοποιούν τις επιμέρους λειτουργίες του πλοίου και αυξάνουν την αποδοτικότητά του έτσι ώστε να καίει λιγότερο καύσιμο και να απελευθερώνει λιγότερα αέρια του θερμοκηπίου στο περιβάλλον.

– Πώς ανταποκρίνεται η ελληνική ναυτιλία στις προκλήσεις αυτές;

Η ελληνική ναυτιλία ανταποκρίνεται έγκαιρα και επαρκώς με επενδύσεις σε όλες τις παραπάνω τεχνολογίες, με σχεδιασμό, χωρίς κινήσεις πανικού και βιαστικά βήματα. Ας μην ξεχνάμε ότι η βασική προτεραιότητα των Ελλήνων εφοπλιστών παραμένει πάντα η διατήρηση του στόλου τους σε κορυφαίο λειτουργικό και εμπορικό επίπεδο. Γι’ αυτό και δεν διστάζουν να προχωρήσουν σε επενδύσεις υψηλής τεχνολογίας ψηφιοποίησης όταν κρίνουν ότι κάτι τέτοιο θα αυξήσει την αποδοτικότητα και την αποτελεσματικότητα του στόλου τους.

– Υποστηρίζεται ευρέως ότι η ναυτιλία σε θέματα τεχνολογίας έπεται των εξελίξεων, είναι βραδυκίνητη. Ποια είναι η άποψή σας;

Είναι αλήθεια ότι αυτή ήταν η πραγματικότητα για πολλές ναυτιλιακές εταιρείες μέχρι και πριν από μια πενταετία. Ισως ακόμα και τώρα η ναυτιλία να έπεται κατά τι στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών σε σχέση με τους πλέον τεχνολογικά προηγμένους επιχειρηματικούς κλάδους στη στεριά, όπως οι φαρμακοβιομηχανίες και οι τράπεζες. Την τελευταία πενταετία, όμως, ο καταιγισμός νέων κανονισμών όπως ήταν ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία των Δεδομένων (GDPR) και το IMO 2021, σε συνδυασμό με την ανάγκη για τη βελτιστοποίηση της αποδοτικότητας των πλοίων, έχει αυξήσει πολύ τους ρυθμούς υιοθέτησης των νέων ψηφιακών τεχνολογιών.

– Οι πλοιοκτήτες και οι διαχειριστές πλοίων εμπιστεύονται τη νέα τεχνολογία;

Για ένα να είστε σίγουρος: οι πλοιοκτήτες δεν εμπιστεύονται τίποτα το οποίο δεν έχει δοκιμαστεί στην πράξη και δεν έχει πάρει τις κατάλληλες εγκρίσεις απ’ όλους τους αρμόδιους οργανισμούς όπως οι νηογνώμονες (class) και τα νηολόγια (registry), δηλαδή η σημαία, είτε αυτή είναι ελληνική είτε κάποια άλλη – και, κατά τη γνώμη μου, πολύ σωστά πράττουν. Είναι σαφές, πάντως, ότι από τη στιγμή που θα υπάρξουν οι κατάλληλες δοκιμές και εγκρίσεις, οι Eλληνες πλοιοκτήτες υιοθετούν αστραπιαία τις νέες τεχνολογίες, όπως συνέβη χαρακτηριστικά με τους ηλεκτρονικούς χάρτες ECDIS που έχουν πλέον αντικαταστήσει πλήρως τους παραδοσιακούς έντυπους χάρτες πάνω στα πλοία, παρά τον αρχικό σκεπτικισμό, ακόμα και τις έντονες αντιρρήσεις που υπήρχαν κατά καιρούς από τους παραδοσιακούς καπετάνιους για την υιοθέτησή τους.

– Γιατί υπάρχει αυτή η τεχνοφοβία;

Θα έλεγα ότι σε έναν βαθμό τεχνοφοβία υπάρχει γενικότερα στην κοινωνία μας, και ειδικότερα στις παλαιότερες γενιές. Αυτή όμως διαρκώς μειώνεται καθώς περισσότερες χρήσιμες ψηφιακές υπηρεσίες εισάγονται στην καθημερινή μας ζωή. Eπιπλέον, στη ναυτιλία υπάρχει και το φαινόμενο της λεγόμενης «ψηφιακής κόπωσης» (tech fatigue), η οποία δημιουργείται από τη διείσδυση πολλών συμπληρωματικών ή παραπληρωματικών ψηφιακών λύσεων επάνω στο πλοίο, τις οποίες καλείται ξαφνικά να τις λειτουργήσει ο ναυτικός, με αποτέλεσμα συχνά να πελαγώνει.

– Οι εξελίξεις στην τεχνολογία τρέχουν με υψηλούς ρυθμούς. Η ναυτιλία μπορεί να απορροφήσει τις αλλαγές και να προσαρμοστεί ή θα παρασυρθεί ασυντόνιστα από το τεχνολογικό τσουνάμι χωρίς να επωφεληθεί στον βαθμό στον οποίο θα μπορούσε;

Είναι γεγονός ότι υπάρχει μια γενικότερη αναταραχή (disruption) που οφείλεται στη διαρκώς επιταχυνόμενη ανάπτυξη και υιοθέτηση καινοτόμων τεχνολογικών λύσεων σε όλο το φάσμα της εργασιακής αλλά και της προσωπικής μας ζωής. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι μέσα σε λίγα μόνο χρόνια έχει αλλάξει ο τρόπος που ο μέσος Ελληνας καλεί το ταξί του, παραγγέλνει το φαγητό του ή παίρνει το γνήσιο υπογραφής για τα έγγραφά του.
Αυτή η τεχνολογική αναταραχή δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστο κανέναν κλάδο, και φυσικά ούτε τη ναυτιλία. Πολλά πράγματα πια θεωρούνται δεδομένα από τις διοικήσεις και το προσωπικό των εταιρειών στη ναυτιλία, καθώς τους φαίνεται αυτονόητο ότι θα έχουν κάποια στιγμή στη διάθεσή τους πλούσιες αναφορές, όπως συνηθίζουν να βλέπουν σε άλλους κλάδους, με τη βοήθεια των Analytics και Big Data. Επίσης, οι ναυτικοί και οι συνάδελφοί μας στα γραφεία θεωρούν αυτονόητο ότι κάποια στιγμή τα εργαλεία επικοινωνίας στη δουλειά τους θα έχουν την ίδια αμεσότητα και ευκολία με αυτά που χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους ζωή.

Αυτή ακριβώς είναι η δουλειά των διευθυντών Πληροφορικής της Ναυτιλίας, η κάλυψη -και από τις δύο πλευρές- του χάσματος που υπάρχει ανάμεσα στις προσδοκίες των χρηστών μας και τις δυνατότητες της τεχνολογίας. Είναι στο χέρι μας να εκμεταλλευτούμε τη δημιουργική ενέργεια που αναμφισβήτητα έχει αυτό το τεχνολογικό τσουνάμι και να ελαχιστοποιήσουμε τις επιπτώσεις, όπως τα προβλήματα κυβερνοασφάλειας, που αναπόφευκτα το συνοδεύουν.

– Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να βοηθήσει τη ναυτιλιακή βιομηχανία και, αν ναι, πώς;

Οι τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ) και Μηχανικής Μάθησης (Machine Learning) έχουν πολλές εφαρμογές στη ναυτιλία, από την αυτόνομη πλοήγηση (autonomous vessel) μέχρι τους αλγόριθμους AI που χρησιμοποιούνται για το chartering των πλοίων.

Οι εφαρμογές της Τεχνητής Νοημοσύνης στον ναυτιλιακό τομέα μπορούν να ταξινομηθούν σε πέντε γενικούς τομείς:

1 Αυτόνομα πλοία και απομακρυσμένα συστήματα ελέγχου

2 Συστήματα υποβοήθησης της πλοήγησης για την αποφυγή ατυχημάτων

3 Συστήματα βελτιστοποίησης διαδρομής και αποδοτικότητας καυσίμων

4 Βελτιστοποίηση λιμενικών λειτουργιών

5 Λύσεις με Τεχνητή Νοημοσύνη για τα γραφεία της εταιρείας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι όλα τα παραπάνω έχουν ξεπεράσει το στάδιο της θεωρίας ή της ακαδημαϊκής έρευνας και εφαρμόζονται ήδη στην πράξη και το λεγόμενο «έξυπνο πλοίο (smart ship) είναι ήδη πραγματικότητα. Στη Νορβηγία, για παράδειγμα, έχει ήδη ξεκινήσει τη λειτουργία του το πρώτο ηλεκτρικό αυτόνομο πλοίο, το «Yara», που μεταφέρει κοντέινερ στα φιορδ με απομακρυσμένη προς το παρόν επίβλεψη από κέντρο ελέγχου στη στεριά.

– Οι ελληνικές εταιρείες ψηφιακής τεχνολογίας συμμετέχουν με κάποιον τρόπο σε αυτή την ψηφιακή επανάσταση στη ναυτιλία που περιγράφετε ή έρχονται και σε αυτή την περίπτωση όλα από μεγάλες εταιρείες του εξωτερικού;

Μάλλον θα εκπλαγείτε αν σας πω ότι στη ναυτιλία όχι μόνο υπάρχουν λύσεις που έχουν αναπτυχθεί από ελληνικές εταιρείες, αλλά σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για τις πιο καινοτόμες λύσεις που είναι διαθέσιμες στη ναυτιλία διεθνώς.

Εχουμε, λοιπόν, σε παγκόσμιο επίπεδο αρκετές ελληνικές εταιρείες που διεκδικούν την πρωτιά σε ό,τι αφορά, για παράδειγμα, τις δορυφορικές επικοινωνίες στα πλοία (vessel satellite communications), αλλά και σε εφαρμογές αιχμής που με τη χρήση αλγόριθμων ΑΙ βοηθούν είτε στην αποτελεσματικότερη διαχείριση της λειτουργικής απόδοσης του πλοίου (vessel performance optimisation) είτε ακόμα και στη βελτιστοποίηση του chartering, δηλαδή της εμπορικής διαχείρισης του στόλου.

Το πιο αισιόδοξο μήνυμα όμως θα έλεγα ότι έρχεται από το γεγονός ότι αρκετές από τις εταιρείες αυτές οι οποίες καινοτομούν στην ανάπτυξη ψηφιακών λύσεων για τη ναυτιλία έχουν ιδρυθεί από τη νέα γενιά κάποιων παραδοσιακών εφοπλιστικών οικογενειών συνεχίζοντας έτσι τη μακρόχρονη παράδοση της ελληνικής ναυτιλίας και στην εποχή του metaverse.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα, χωρίς να είναι τα μόνα, είναι η Signal Ocean του Ιωάννη Μαρτίνου, η DeepSea του Ρομπέρτο Κούστα και η Casper Technologies του Aριστείδη Αλαφούζου, οι οποίες διακρίνονται διεθνώς για τις λύσεις που αναπτύσσουν και συνεχώς εξελίσσουν.

– Ορισμένες ναυτιλιακές εταιρείες που υιοθέτησαν νωρίς τις νέες τεχνολογίες βλέπουν ήδη ότι η τεχνολογία παράγει αξία και την αντιλαμβάνονται ως επένδυση έναντι κόστους. Είναι αυτό ένα κίνητρο για τις άλλες εταιρείες;

Είναι γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις η υιοθέτηση των νέων ψηφιακών τεχνολογιών έχει οδηγήσει στην πράξη σε αυξημένο κέρδος για δύο κυρίως λόγους. Αφενός γιατί τα πλοία αυτά πετυχαίνουν καλύτερο ναύλο σε σχέση με τα ανταγωνιστικά τους, εφόσον πληρούν ακόμα και τις πιο δύσκολες προϋποθέσεις που θέτουν οι ναυλωτές, αφετέρου γιατί όλες οι τεχνολογίες που αναφέραμε παραπάνω για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα στην πραγματικότητα εξοικονομούν για το πλοίο και τον εφοπλιστή και πετρέλαιο κίνησης, άρα μειώνουν το κόστος λειτουργίας (OPEX). Οπως λέμε χαρακτηριστικά, σε αυτή την περίπτωση οι ψηφιακές επενδύσεις ωφελούν όχι μόνο το περιβάλλον, αλλά και την τσέπη μας.

– Πώς πιστεύετε ότι θα είναι το μέλλον της ναυτιλίας με βάση τις εξελίξεις στην τεχνολογία; Τι να περιμένουμε που ίσως μας εκπλήξει;

Είναι ανάγκη να ξεδιαλύνουμε μερικές βασικές παρανοήσεις που κακώς υπάρχουν. Επειδή μιλήσαμε ήδη για αυτόνομα πλοία, θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι αυτόνομο πλοίο δεν σημαίνει και μη επανδρωμένο πλοίο. Το πιθανότερο είναι ότι στο μέλλον τα πλοία μας θα χρειάζονται απλώς μικρότερο αριθμό ναυτικών για να τα λειτουργήσουν και αυτοί θα έχουν άλλες δεξιότητες από αυτές που υπάρχουν σήμερα. Επίσης, θα έχουν πολύ καλύτερες συνθήκες διαβίωσης και ασφάλειας από αυτές που υπάρχουν σήμερα, επειδή ακριβώς θα έχουν στη διάθεσή τους πολύ εξελιγμένα εργαλεία που θα τους βοηθούν στην καθημερινή τους δουλειά.
Εκτός από την ψηφιακή μετάβαση, μεγάλες εκπλήξεις περιμένουμε και από τον χώρο των καυσίμων και της πρόωσης γενικότερα. Αυτή τη στιγμή γίνεται συζήτηση για διάφορα εναλλακτικά μεταβατικά καύσιμα, για να καταλήξουμε σε μερικές δεκαετίες στο υδρογόνο και τις κυψέλες καυσίμου (fuel cells) ή στoυς «πράσινους» μικρούς πυρηνικούς αντιδραστήρες πέμπτης γενιάς. Και σε αυτούς τους τομείς όμως η ψηφιακή τεχνολογία παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο τόσο στο στάδιο της ερευνητικής διαδικασίας όσο και στο στάδιο της υλοποίησης των λύσεων.

– Ποιος είναι ο ρόλος της AMMITEC της οποίας είστε αντιπρόεδρος;

Η AMMITEC (www.ammitec.org) είναι ένας μη κερδοσκοπικός επιστημονικός σύλλογος που συγκεντρώνει τους διευθυντές Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΙΤ & Digitalisation Managers) των ναυτιλιακών εταιρειών και παρέχει βήμα σε όλους όσοι ασχολούνται με τη ναυτιλιακή πληροφορική και τις επικοινωνίες, ως προμηθευτές ή πάροχοι υπηρεσιών. Στοχεύει στην προώθηση της αποτελεσματικότερης χρήσης της σύγχρονης τεχνολογίας μέσω της προώθησης της «Αξιόπλοης Τεχνολογίας Πληροφορικής» (Seaworthy IT), των σχετικών βέλτιστων πρακτικών στον παγκόσμιο ναυτιλιακό τομέα και της ενδυνάμωσης των επαγγελματιών του IT.

Η AMMITEC διοργανώνει τακτικά ενημερωτικές και επιμορφωτικές δράσεις έτσι ώστε τα μέλη της, άρα και οι ναυτιλιακές εταιρείες που αντιπροσωπεύουν, να είναι πάντα ενημερωμένα για τις τελευταίες τεχνολογικές και κανονιστικές εξελίξεις σε κρίσιμα θέματα όπως οι δορυφορικές επικοινωνίες, η ψηφιοποίηση, η κυβερνοασφάλεια επάνω στα πλοία, η αυτόνομη πλοήγηση και η διαχείριση της ανθρακοποίησης.

Διαβάστε ακόμη:

Κιβωτός του Κόσμου: Επί τάπητος στο Μαξίμου τα επόμενα βήματα μετά τις αποκαλύψεις – σοκ

Ευθύμιος Λέκκας: Δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας για τον σεισμό των 5,5 Ρίχτερ

Το μεγαλειώδες art-show του David Hockney στο Λονδίνο