Στη Βουλή ο νόμος για τα δημόσια έργα – Τι αλλαγές φέρνει στις δημόσιες συμβάσεις και μελέτες

Της Μαριάννας Τζάννε

Τις τελευταίες πινελιές στο νομοσχέδιο για τις δημόσιες συμβάσεις και μελέτες, βάζει το υπουργείο Υποδομών με στόχο μέσα στον επόμενο μήνα να πάει προς ψήφιση στην βουλή. Το σχέδιο νόμου ενσωματώνει κοινοτικές οδηγίες και περιλαμβάνει σειρά αλλαγών στα έργα χωρίς όμως να ανατρέπει τις τάξεις των εργοληπτικών πτυχίων όπως ζητούσε η ΕΕ, μετά από σχετικές καταγγελίες.

Για παράδειγμα, για κοινοπραξίες εταιρειών εγγεγραμμένων στην ίδια τάξη και κατηγορία έργου του ΜΕΕΠ, μέχρι και την πέμπτη τάξη, επιτρέπεται να αναλάβουν έργα προϋπολογισμού μεγαλύτερου από το ανώτατο όριο της τάξης. Το όριο αυτό μπορεί να είναι μέχρι το 25% της διαφοράς μεταξύ του ανώτατου ορίου της τάξης τους και του ανώτατου ορίου της επόμενης τάξης, υπό την προϋπόθεση ότι τουλάχιστον δύο από τα μέλη της σύμπραξης συμμετέχουν στην κατανομή της κατασκευής του έργου ή στα κέρδη και τις ζημίες της κοινοπραξίας, με ποσοστό τουλάχιστον 30% ο καθένας.

Για αντίστοιχα σχήματα με εγγεγραμμένες εταιρείες στην έκτη τάξη του ΜΕΕΠ, το ανώτατο όριο προϋπολογισμού διαμορφώνεται στα 60 εκατ. ευρώ, υπό την προϋπόθεση ότι το ποσοστό συμμετοχής του καθενός στα κέρδη και τις ζημίες της κοινοπραξίας, ανέρχεται τουλάχιστον σε είκοσι πέντε τοις εκατό (25%). “Τα όρια της παραγράφου αυτής μπορεί να επανακαθορίζονται με απόφαση του Υπουργού Υποδομών Μεταφορών και Δικτύων, λαμβανομένου υπόψη του δείκτη αναθεώρησης των τιμών των δημοσίων έργων, όπως καθορίζεται σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις”.

Επιπλέον, θα προηγούνται οι πρόδρομες εργασίες, με στόχο την ωρίμανση των έργων, επιστρέφει το σύστημα μελέτη – κατασκευή και προβλέπεται μπόνους επιτάχυνσης ενός έργου μέχρι και το 5% της αρχικής σύμβασης (χωρίς ΦΠΑ). Το σχέδιο προβλέπει επίσης τους λόγους που ένας εργολάβος κηρύσσεται έκπτωτος αλλά και πότε μπορεί να ζητήσει ο ίδιος διάλυση μιας σύμβασης. Καθορίζει 28 κατηγορίες μελετών και αντίστοιχες «υπηρεσίες επίβλεψης μελετών και έργων». Τα κατώτατα όρια για την εφαρμογή του σχεδίου νόμου είναι τα 5.225.000 ευρώ για τις δημόσιες συμβάσεις έργων και τα 209.000 ευρώ για μελέτες που δεν ανατίθενται από μη κεντρικές αναθέτουσες αρχές.

Ας δούμε, ποιες είναι οι κυριότερες αλλαγές που φέρνει στα έργα ο νέος νόμος.

Πρόδρομες εργασίες

Με αυτοτελείς διαγωνισμούς που θα είναι ξεχωριστοί από την κύρια δημοπρασία ενός έργου, σχεδιάζει να αντιμετωπίσει η κυβέρνηση με τις ευλογίες των θεσμών τις χρόνιες στρεβλώσεις και τις παθογένειες που αντιμετωπίζουν τα δημόσια έργα λόγω ανωριμότητας και έλλειψης επαρκούς προετοιμασίας. Στο πλαίσιο αυτό θεσμοθετείται η έννοια των πρόδρομων εργασιών, η οποία προβλέπει ξεχωριστές δημοπρασίες του συνόλου ή μέρους των επίμαχων εργασιών. Ως πρόδρομες εργασίες εννοούνται οι μετακινήσεις των Οργανισμών Κοινής Ωφέλειας, οι αρχαιολογικές έρευνες και εργασίες, οι πρόσθετες γεωτρήσεις, οι αναγκαίες προσωρινές εργασίες, οι εργασίες διαμόρφωσης χώρων, οδών πρόσβασης, περιβαλλοντικές, τεχνικές και παντός είδους έρευνες και αδειοδοτήσεις, καθώς και κάθε άλλη εργασία ή έρευνα που αποσκοπεί στην εξασφάλιση της ωριμότητας του κυρίως έργου. Πρόκειται για την μεγάλη πληγή των δημοσίων έργων που είδαμε να συμβαίνει κατά κόρον στους αυτοκινητοδρόμους καθώς η έλλειψη ελεύθερων χώρων είχε και έχει τεράστιες επιπτώσεις στα χρονοδιαγράμματα αλλά και αυξημένες δαπάνες για το δημόσιο προκειμένου να καλύψει τις αποζημιώσεις στις εργοληπτικές εταιρείες για τις συνεχείς παρατάσεις.

Προσφορές με συνδυασμό πολλαπλών κριτηρίων ανάθεσης

Ο νόμος εισάγει για πρώτη φορά στο εθνικό δίκαιο το σύστημα υποβολής προσφορών με συνδυασμό κριτηρίων. Για την ανάδειξη της πλέον συμφέρουσας προσφοράς λαμβάνονται υπόψη τα καθοριζόμενα στη διακήρυξη κριτήρια ανάθεσης, όπως της οικονομικής προσφοράς, του προσφερόμενου χρόνου περαίωσης του έργου, του χρόνου εγγύησης κ.α. Στο σύστημα αυτό δεν περιλαμβάνεται η σύνταξη από πλευράς διαγωνιζόμενου μελέτης του έργου, η οποία διατίθεται από την αναθέτουσα αρχή και δεν επιδέχεται τροποποιήσεων ή αλλαγών. Ωστόσο το σύστημα αυτοπεριορίζεται αφού για την εφαρμογή του προβλέπεται προηγούμενη απόφαση του υπουργού Υποδομών, η οποία μάλιστα εκδίδεται ύστερα από αιτιολογημένη γνώμη του «Τεχνικού Συμβουλίου Τμήματος Κατασκευών» της Γενικής Γραμματείας Υποδομών του Υπουργείου.

Σύστημα ανάθεσης μελέτη-κατασκευή

Το υπουργείο Υποδομών επαναφέρει στο προσκήνιο το σύστημα μελέτη-κατασκευή, το οποίο σχεδιάστηκε για ειδικές περιπτώσεις έργων που απαιτούν εξειδικευμένες γνώσεις και τεχνογνωσία αλλά στην πράξη αποτέλεσε ένα εργαλείο διαπλοκής μεταξύ εργολάβων και φορέων έργων. Το σύστημα περιλαμβάνει μελέτη και κατασκευή μαζί και απαιτεί την ύπαρξη εγκεκριμένης προμελέτης ή προωθημένης αναγνωριστικής μελέτης, σημείο που αποτελεί διαχρονικά αιτία διαφθοράς και συνεννόησης.

Λόγω ανυπαρξίας προγραμματισμού μελετών στους διαγωνισμούς με μελέτη-κατασκευή, εμφανίζονται οι επιτήδειοι με έτοιμες προμελέτες και εξασφαλισμένα κονδύλια από το υπουργείο Οικονομικών για να απορροφηθεί το εκάστοτε ΕΣΠΑ. Το μόνο που έπρεπε να κάνει ο εκάστοτε δήμαρχος, περιφερειάρχης ή προϊστάμενος ήταν να προκηρύξει το έργο με τήρηση ελάχιστης προθεσμίας 40 ημερών ώστε να μην προλάβουν οι ανταγωνιστές να κάνουν επαρκή μελέτη. Κατόπιν ερχόταν η επιτροπή διαγωνισμού με «βολικά» άτομα που θα έδιναν την καλύτερη βαθμολογία στον εκλεκτό και θα απέρριπταν τους άλλους. Το υπουργείο υποστηρίζει ότι η μεθόδευση αυτή θα αντιμετωπιστεί με αλλαγές στις επιτροπές αξιολόγησης. Σε ειδικό άρθρο του νομοσχεδίου προβλέπεται ότι τα μέλη των Επιτροπών Διαγωνισμού για τα συστήματα δημοπράτησης που απαιτούν τεχνική αξιολόγηση κληρώνονται από καταλόγους στους οποίους εγγράφονται όλοι οι μηχανικοί και άλλοι επιστήμονες, ανά υπουργείο ή περιφερειακή διοίκηση. Για την μελέτη –κατασκευή έχουν αποσταλεί πολλές παρατηρήσεις και από την πλευρά των εργοληπτικών οργανώσεων στο υπουργείο. Μεταξύ άλλων, ζητούν να μην απαιτούνται πλήρεις προμελέτες, να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση με την οποία η βαθμολογία θα εξάγεται βάσει της πλειοψηφίας και όχι του μέσου όρου της βαθμολογίας των μελών της Επιτροπής όπως γίνεται σήμερα (ελαχιστοποιώντας έτσι τις παρεμβάσεις) καθώς και πλήρη αιτιολόγηση της βαθμολόγησης κάθε κριτηρίου επί ποινή ακύρωσης της πράξης της αναθέτουσας αρχής.

Διαβούλευση με τις εργοληπτικές εταιρείες

Με το άρθρο 130 του νόμου που αντικαθιστά το άρθρο 18 του Ν 3669/2008, εισάγεται για πρώτη φορά η έννοια της «διαβούλευσης» της αναθέτουσας αρχής με τους ενδιαφερόμενους και δυνητικά υποψήφιους αναδόχους ενός έργου. Οι τελευταίοι, μετά την διακήρυξη του έργου μπορούν να προσκαλούνται για να διατυπώσουν τις παρατηρήσεις τους για το έργο, την τεχνική μελέτη και τα τεύχη δημοπράτησης. Με το τεύχος παρατηρήσεων θα σχολιάζεται η ορθότητα της λύσης, το εφικτό της κατασκευής και θα επισημαίνονται τυχόν σφάλματα στο τεχνικό – οικονομικό ή στο συμβατικό μέρος. Η συμμετοχή των ενδιαφερομένων εργοληπτικών επιχειρήσεων και η υποβολή του τεύχους παρατηρήσεων είναι προαιρετικές, δεν συνεπάγονται την υποχρέωση υποβολής προσφοράς για το έργο και δεν συνιστούν κώλυμα για τη συμμετοχή τους στη δημοπρασία.

Σημειώνεται ότι η συγκεκριμένη διαδικασία είναι διαφορετική από εκείνη του «ανταγωνιστικού διαλόγου» καθώς στην πρώτη περίπτωση δεν συνιστά για ένα διαγωνιζόμενο κώλυμα συμμετοχής του στην περαιτέρω διαδικασία, σε αντίθεση με τη δεύτερη διαδικασία (αυτήν του «ανταγωνιστικού διαλόγου») όπου δικαίωμα συμμετοχής στην περαιτέρω διαδικασία έχει μόνο όποιος έλαβε μέρος στο διάλογο.

Αποζημίωση αναδόχου λόγω διάλυσης της σύμβασης

Σε όσες περιπτώσεις, διαλύεται η σύμβαση από τον φορέα κατασκευής ή τον κύριο του έργου και υπό την προϋπόθεση ότι μέχρι το χρόνο εκείνον έχουν εκτελεσθεί εργασίες αξίας μικρότερης από το ένα δεύτερο, της αρχικής αξίας της σύμβασης προβλέπονται τα εξής:

Η αποζημίωση δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη του πέντε τοις εκατό (5%) της αρχικής αξίας της σύμβασης, μειωμένης αντίστοιχα κατά το 1/2 και ύστερα από αφαίρεση της αξίας των εργασιών που έχουν εκτελεσθεί, καθώς και των υλικών και του αναπόσβεστου μέρους των εγκαταστάσεων που η αποζημίωσή τους αναγνωρίζεται στη συγκεκριμένη περίπτωση. Για τον προσδιορισμό της αποζημίωσης λαμβάνονται υπόψη όλες οι σχετικές συνθήκες και ιδίως το μέγεθος του έργου, ο χρόνος αποδέσμευσης του αναδόχου και η ωφέλεια του αναδόχου από άλλη εργασία.

Αλλάζουν οι οριακές προθεσμίες στα έργα

Κάθε σύμβαση, εκτός από την προθεσμία για την περάτωση του συνόλου του έργου (συνολική προθεσμία), περιλαμβάνει και προθεσμίες για την ολοκλήρωση συγκεκριμένων τμημάτων, τις λεγόμενες τμηματικές προθεσμίες. Η προϊσταμένη αρχή μπορεί αυτεπάγγελτα, να αποφασίσει τη χορήγηση παράτασης της συνολικής προθεσμίας περαίωσης μέχρι την αποκαλούμενη οριακή προθεσμία και ο ανάδοχος είναι υποχρεωμένος να συνεχίσει την κατασκευή του έργου. Εάν για παράδειγμα ο χρόνος περαίωσης ενός έργου είναι οι 12 μήνες, η οριακή προθεσμία μπορεί να είναι σε 14 μήνες. Η οριακή προθεσμία με το νέο νόμο υπολογίζεται ως χρονικό διάστημα ίσο με το 1/2 της εκάστοτε ισχύουσας εγκεκριμένης προθεσμίας, αντί 1/3 που ήταν σήμερα και όχι μικρότερο των τεσσάρων μηνών. Πρόκειται για αλλαγή που μεγαλώνει το χρόνο παραμονής ενός εργολήπτη σε ένα έργο, με σκοπό να αποφύγει φαινόμενα εγκατάλειψης σε περίπτωση που αντιμετωπίζει τεχνικά ή οικονομικά προβλήματα.

Ο μελετητής στην ομάδα επίβλεψης του έργου

Με άλλες ρυθμίσεις του νόμου προβλέπεται ότι για εργασίες που δεν είναι πιστοποιημένες, στο εξής η παραλαβή δεν θα γίνεται από τον επιβλέποντα μηχανικό, αλλά από ειδική Επιτροπή για λόγους μεγαλύτερης διαφάνειας. Επίσης προβλέπεται, σε ορισμένες περιπτώσεις, η συμμετοχή του μελετητή στην ομάδα επίβλεψης του έργου, έτσι ώστε να ελαχιστοποιούνται οι περιπτώσεις μη αναγκαίων μεταβολών του τεχνικού αντικειμένου του έργου. Καθιερώνεται επίσης η υποχρέωση της διευθύνουσας υπηρεσίας να περιλαμβάνει, στις τριμηνιαίες εκθέσεις της για την πρόοδο του έργου προς την Προϊσταμένη Αρχή, αναφορά σχετικά αφενός με τον εντοπισμό σφαλμάτων της προμέτρησης και αφετέρου με «απρόβλεπτες περιστάσεις» που είτε εμφανίστηκαν ήδη, είτε βρίσκονται σε εξέλιξη και οι οποίες ενδεχομένως συνεπάγονται την ανάγκη εκτέλεσης «συμπληρωματικών» εργασιών. Η υποχρέωση καθιερώνεται προκειμένου να μην αιφνιδιάζεται η προϊσταμένη αρχή από ανατροπή, για τους λόγους αυτούς, της εν γένει οικονομίας του έργου και για να μπορεί εγκαίρως να παρεμβαίνει προς αντιμετώπιση της κατάστασης.

Εκθέσεις ανά τρίμηνο για την πρόοδο του έργου

Επιβάλλεται στον ανάδοχο η υποχρέωση να συντάσσει ανά τρίμηνο και να υποβάλλει στην προϊσταμένη αρχή συνοπτικές εκθέσεις για την πρόοδο του έργου. Οι εκθέσεις αυτές έχουν καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν αποτελούν αιτήματα, ούτε και μπορούν να ερμηνευθούν ως παραιτήσεις από δικαιώματά του, ενώ οι απαντήσεις επ΄αυτών δεν μπορούν να θεωρηθούν βλαπτικές πράξεις και αφορμή για την εκδήλωση διαφωνίας.

Πριμ επιτάχυνσης χωρίς ΦΠΑ

Εφόσον η ο κύριος του έργου ζητήσει την ταχύτερη, σε σχέση με τη συμβατική προθεσμία εκτέλεση του έργου ή τμήμα αυτού, καταβάλλεται στον ανάδοχο πρόσθετη καταβολή, το λεγόμενο πριμ επιτάχυνσης. Ανάλογη πρόνοια υπάρχει και για τα ημιτελή τμήματα των αυτοκινητοδρόμων υπό τα ασφυκτικά περιθώρια που δημιουργεί ο εκτροχιασμός των χρονοδιαγραμμάτων και η ανάγκη να έχουν ολοκληρωθεί όλα τα λειτουργικά τμήματα ως το Μάρτιο του 2017. Όπως διευκρινίζει ο νόμος η πρόσθετη καταβολή δεν μπορεί να υπερβαίνει το πέντε τοις εκατό (5%) της αξίας της προϋπολογιζόμενης δαπάνης του έργου μη συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ.