Υπάρχει το βασικό –και κεντρικό στην παγκόσμια πολιτική- ζήτημα της κλιματικής αλλαγής, στο οποίο η Ευρωπαϊκή Ενωση παίζει, ή φιλοδοξεί να παίξει, πρωτεύοντα ρόλο και θα δοκιμαστεί (και) στη διάσκεψη της Γλασκόβης, στο τέλος του μήνα. Κι υπάρχει κι ένα άλλο κλίμα, ψυχικό και ψυχολογικό, κρίσιμη παράμετρος για να πετύχουν τα πολλά κοινά ευρωπαϊκά σχέδια.
Δυστυχώς, όπως συμβαίνει και για τη συνάντηση που πρόκειται να επιβεβαιώσει και επαναπροσδιορίσει τους κλιματικούς στόχους (και που βρίσκει, στη σημερινή συγκυρία, απέναντί της εμπόδια που δεν μπορούσε να υπολογίσει, όπως η ενεργειακή κρίση και οι συνακόλουθες γεωπολιτικές επιπλοκές), έτσι και το άλλο κλίμα το γυρνάει στα μαύρα σύννεφα.
Τα πιο εμφανή μαζεύονται πάνω από τη Βαρσοβία και πάνω από τη Μάγχη. Η ανοιχτή διαμάχη Πολωνίας και ευρωπαϊκών θεσμών, μετά τη νομικά εξωφρενική απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Πολωνίας για την υπεροχή του πολωνικού Συντάγματος επί της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς και το ανοιχτό ξεδόντιασμα της Συμφωνίας που είχε επιτρέψει, πέρσι τον Οκτώβριο, και το ξεμπλοκάρισμα της διαδικασίας και την εκλογή Τζόνσον και το ίδιο το Brexit, αποτελούν, σχεδόν υπό κυριολεκτική έννοια, υπαρξιακές απειλές για την Ένωση.
Σπάνε, με πρόθεση εκ μέρους κάποιων ηγετών και με καταστροφική συνέπεια για τους πολίτες όλης της Ένωσης, δυο από τα θεμελιώδη νήματα κάθε ένωσης, πόσο μάλλον της συγκεκριμένης Ένωσης: κοινό δημοκρατικό πλαίσιο για όλους και εμπιστοσύνη στην τήρηση των συμφωνημένων.
Είτε οδηγηθούμε τελικά προς το “Polexit” ή όχι –νομικό “Polexit” έλαβε πάντως ήδη χώρα με την απόφαση του υποκινούμενου από την κυβέρνηση πολωνικού δικαστηρίου- και είτε ξεσπάσει «εμπορικός πόλεμος» μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και Βρετανίας είτε αποφευχθεί με νομικο-διπλωματικά μπαλώματα, τα θεμέλια διερράγησαν και οι εξελίξεις δεν θα είναι θετικές.
Ούτε για την ήδη συμφωνημένη έξοδο από την οικονομική κρίση (η κυρία φον ντερ Λάιεν, που δίσταζε, είναι πλέον βέβαιο ότι δεν θα μπορέσει να δώσει το πράσινο φως για την εκταμίευση των κονδυλίων προς την Πολωνία, αλλά και προς την Ουγγαρία), ούτε για μια σχέση «αμοιβαίως επωφελή» με τη Βρετανία (οι αγορές κεφαλαίου είναι το πρώτο πεδίο στο οποίο πιθανότατο θα δούμε, και θα δοκιμάσουμε στην πράξη, την όξυνση των
πνευμάτων και τη σύγκρουση των συμφερόντων).
Δίπλα, ή μάλλον πίσω, από τα μεγάλα σύννεφα που βλέπουν όλοι στο κέντρο του ευρωπαϊκού ουρανού, υπάρχουν και δυο άλλα γκρίζα σημεία.
Η στάση της Σλοβενίας ως προεδρεύουσας για ένα εξάμηνο χώρας της Ένωσης δεν έχει προηγούμενο: από την πρώτη μέρα έκφραση απόψεων της σλοβενικής κυβέρνησης αντίθετες με θέσεις της Ένωσης, απαξιωτικά σχόλια του Πρωθυπουργού Γιάνσα και για την ίδια την πορεία της Ένωσης και για συναδέλφους του (με αποκορύφωμα το μήνυμα αυτού του θαυμαστή του Τραμπ στο twitter, με το οποίο «συμβούλευε» τον Ολλανδό Πρωθυπουργό να μην «τρώει χρόνο» με την ελευθερία στη Σλοβενία αλλά να προστατεύει τους δημοσιογράφους της δικής του χώρας από το να σκοτώνονται στους δρόμους) και, πρωτοφανές των πρωτοφανών, επίσημη διατύπωση της άποψης ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι αυτή που παραβιάζει το δίκαιο, επειδή υπερασπίζεται, στην περίπτωση της Πολωνίας και της Ουγγαρίας, το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου … (ναι, έτσι είπε: βλ. συνέντευξη του στο Euronews, 7/10/2021).
Το επικίνδυνο του πράγματος δεν αφορά μόνο το θεσμό της «κυλιόμενης προεδρίας» (θεσμός ο οποίος, ούτως ή άλλως, μετά τη θέση σε εφαρμογή της Συνθήκης της Λισαβόνας και τη δημιουργία της θέσης προέδρου του Ευρωπαϊκού, δεν έχει πολύ νόημα), όσο την εμφάνιση όχι απλώς διαφωνιών αλλά ανοιχτής υπονόμευσης της Ένωσης από πρόσωπα και θεσμούς τα οποία την εκπροσωπούν.
Ούτε “Slovexit” θα υπάρξει, μάλλον, αλλά το κακό που έκανε η σλοβενική προεδρία στην Ένωση είναι ανυπολόγιστο.
Αντίθετα υπολογίσιμη, δηλαδή μετρήσιμη, θα είναι η ζημιά αν τα κράτη μέλη δεν καταφέρουν να καταλήξουν σε μια γενναία αναμόρφωση του Συμφώνου Σταθερότητας, ώστε η οικονομική πολιτική της Ένωσης να μπορεί να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της μετά-την-πανδημία εποχής.
Η Επιτροπή άνοιξε προχτές δημόσια διαβούλευση, κάτι που δείχνει ότι είναι διατεθειμένη να συζητήσει ουσιαστικά και σε βάθος. Δεν λέει όμως προς το παρόν, και φοβούμαι ότι δεν μπορεί να κάνει στο διηνεκές, τίποτα για τον, ή μάλλον τους, «ελέφαντες το δωμάτιο», δηλαδή την ομάδα των χωρών που αρνούνται προκαταβολικά να συζητήσουν αλλαγή βασικών κανόνων –σα να λέμε είναι πρόθυμοι για όλα, αλλά μόνο για τις λεπτομέρειες. Άλλη μπόρα ενόψει –και μάλιστα μπόρα που δεν περιορίζει την υπερθέρμανση του πλανήτη. Το αντίθετο.