του Μάριου Ροζάκου

Η μεγάλη έμφαση στις επενδύσεις, η ραγδαία αύξηση των εξαγωγών χάρη στην κατασκευή προϊόντων που ξεχώρισαν διεθνώς για την ποιότητα και την καινοτομία τους και λιγότερο για την ανταγωνιστική τιμή τους, σε συνδυασμό με τον υψηλό βαθμό συναίνεσης για την εφαρμογή των μνημονιακών μέτρων, ήταν οι τρεις βασικοί παράγοντες που επέτρεψαν στην Πορτογαλία να ξεπεράσει γρήγορα τη δική της κρίση, όπως προκύπτει από τη συνέντευξη του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Πορτογαλίας Κάρλος Κόστα στο «business stories».

Με αφορμή τη συμμετοχή του στο 4ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, που θα πραγματοποιηθεί από τις 28 Φεβρουαρίου έως τις 3 Μαρτίου, ο Κάρλος Κόστα τονίζει ότι η Ελλάδα και η Πορτογαλία πρέπει να συνεχίσουν την προσπάθεια ενίσχυσης της επενδυτικής εμπιστοσύνης εφαρμόζοντας συνετή δημοσιονομική πολιτική. Επισημαίνει ότι ο κατώτατος μισθός «θα πρέπει να αντανακλά την παραγωγικότητα κάθε οικονομίας, ώστε να διασφαλίζει την ανταγωνιστικότητά της» και υπογραμμίζει ότι χρειάζεται σθεναρή πολιτική βούληση για να ολοκληρωθεί η τραπεζική ένωση στην Ευρωζώνη.

-Θα επισκεφτείτε την Ελλάδα λίγες εβδομάδες μετά την έκδοση του πρώτου μεταμνημονιακού ομολόγου. Θεωρείτε ότι η χώρα μπορεί πλέον να σταθεί ξανά στα πόδια της όπως η Πορτογαλία;

Η Ελλάδα πρέπει να συνεχίσει να χτίζει πάνω στη βάση των προσπαθειών των τελευταίων ετών για επιτυχή σύγκλιση με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη της Ε.Ε. Η πρόσφατη έκδοση του πενταετούς ομολόγου αντικατοπτρίζει τη βελτίωση της εμπιστοσύνης των επενδυτών, η οποία πρέπει να συνεχίσει να αυξάνεται. Η εμπιστοσύνη των αγορών προς χώρες με υψηλά επίπεδα δημόσιου χρέους, όπως η Πορτογαλία και η Ελλάδα, αποτελεί την καθοριστική δοκιμασία για τη βιωσιμότητα των πολιτικών που εφαρμόστηκαν και προϋποθέτει τη συνεχιζόμενη προσαρμογή των δημόσιων οικονομικών και της ικανότητας εγχώριας αποταμίευσης, ώστε να καλυφθούν οι χρηματοδοτικές ανάγκες.

-Η Πορτογαλία λίγο μετά την έξοδό της από το μνημόνιο χαρακτηρίστηκε «οικονομικό θαύμα», καθώς ορισμένα μέτρα λιτότητας ακυρώθηκαν, ενώ εξαγωγές και επενδύσεις αυξήθηκαν. Πώς επετεύχθη αυτό;

Το κλειδί για τις οικονομικές επιδόσεις της Πορτογαλίας ήταν η αντιμετώπιση των μεγάλων ανισορροπιών που υπήρχαν: η ανάκαμψη του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, μια ισχυρή και άνευ προηγουμένου προσπάθεια δημοσιονομικής προσαρμογής, η απομόχλευση του ιδιωτικού τομέα και η ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού τομέα. Εγινε μια σημαντική αναδιάρθρωση της οικονομίας, με αυξανόμενη ανακατανομή πόρων προς τους εξαγωγικούς τομείς και τις πιο παραγωγικές επιχειρήσεις.

Η επίδοση στις εξαγωγές ήταν ένας από τους κινητήριους μοχλούς ανάκαμψης τόσο κατά τη διάρκεια του προγράμματος προσαρμογής όσο και μετά από αυτό. Οι Πορτογάλοι εξαγωγείς άρχισαν να αυξάνουν τα μερίδια αγοράς τους από το 2008, με τον τουρισμό να παίζει μεγαλύτερο ρόλο τα τελευταία χρόνια. Μολονότι η ανταγωνιστικότητα σε επίπεδο τιμών βελτιώθηκε στη διάρκεια της περιόδου προσαρμογής, το σημαντικότερο ήταν η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας σε άλλους τομείς εκτός των τιμών, η οποία προήλθε από την αναδιάρθρωση των εξαγωγικών επιχειρήσεων, την αναβάθμιση της ποιότητας των προϊόντων και την καινοτομία. Ολα αυτά προσέδωσαν στις εξαγωγές υψηλότερη προστιθέμενη αξία και διάδοση των προϊόντων σε περισσότερους γεωγραφικούς προορισμούς.

Η οικονομική ανάκαμψη υποστηρίχθηκε επίσης από την ισχυρή αύξηση των επενδύσεων. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος προσαρμογής υπήρξε ισχυρή εγχώρια «ιδιοκτησία» των μέτρων. Ιδίως οι κοινωνικοί εταίροι αντιλήφθηκαν την ανάγκη προσαρμογής της οικονομίας, γεγονός που ενίσχυσε την εμπιστοσύνη και δημιούργησε ένα στέρεο έδαφος για την επικείμενη ανάκαμψη, η οποία εδραιώθηκε πάνω στη συμμόρφωση προς τους ευρωπαϊκούς κανόνες.

-Ο κατώτατος μισθός στην Ελλάδα αυξήθηκε από την 1η Φεβρουαρίου κατά 11%, φτάνοντας στα 650 ευρώ. Κρίνοντας από τη σχετική εμπειρία της Πορτογαλίας, είναι σωστή απόφαση;

Δεν έχω κάποιο σχόλιο. Αυτό που μπορώ να πω είναι ότι ο κατώτατος μισθός θα πρέπει να αντανακλά την παραγωγικότητα κάθε οικονομίας ώστε να διασφαλίζει την ανταγωνιστικότητά της.

-Τα κόκκινα δάνεια είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας. Πώς τα αντιμετωπίσατε στη χώρα σας;

Οι πορτογαλικές τράπεζες έχουν μειώσει τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, που είναι κυρίως επιχειρηματικά, κατά περίπου 19,2 δισ. ευρώ ή 38% σε ακαθάριστους όρους, σε σύγκριση με το ιστορικό υψηλό του Ιουνίου του 2016 (από 50,4 δισ. σε 31,2 δισ. ευρώ τον Σεπτέμβριο του 2018). Σε καθαρούς όρους, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια ανέρχονταν περίπου σε 14,6 δισ. ευρώ τον Σεπτέμβριο του 2018. Παρά το υψηλό ποσοστό μη εξυπηρετούμενων δανείων σε σύγκριση με ανάλογες ευρωπαϊκές χώρες, τα μέτρα που ελήφθησαν οδήγησαν σε αναβαθμίσεις από τους οίκους αξιολόγησης, οι οποίες επέτρεψαν να περιοριστεί το κόστος, όταν οι τράπεζες στράφηκαν στις αγορές για να καλύψουν τις προϋποθέσεις των κανόνων για τα ελάχιστα αποθεματικά των τραπεζών (MREL).

-Ενα από τα κοινά προβλήματα σε Πορτογαλία και Ελλάδα ήταν η αναποτελεσματικότητα του δημόσιου τομέα. Η χώρα σας σημείωσε σημαντική πρόοδο στο πεδίο αυτό. Τι θα προτείνατε στην Ελλάδα;

Η βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης εξαρτάται από το ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο κάθε χώρας. Στην περίπτωση της Πορτογαλίας, θα υπογράμμιζα την αυξημένη αποτελεσματικότητα της φορολογικής διοίκησης, τη μείωση του συνολικού αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων και την αύξηση των προσόντων των νεοπροσλαμβανόμενων, την καθιέρωση του νομοθετικού πλαισίου για τον προϋπολογισμό, τη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, καθώς και τις βελτιώσεις και την απλοποίηση των γραφειοκρατικών διαδικασιών χάρη στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών.

-Η Ελλάδα δεν επωφελήθηκε από την ποσοτική χαλάρωση (QE) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζα, παρότι ήταν η χώρα που την είχε περισσότερη ανάγκη. Δεν είναι άδικο;

Το Ευρωσύστημα έθεσε μια σειρά προϋποθέσεων για την ένταξη στο πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων (PSPP). Η Ελλάδα δεν κατόρθωσε να τις εκπληρώσει. Ωστόσο, την περίοδο 2011-2012 αγοράστηκαν ελληνικά κρατικά ομόλογα στο πλαίσιο του προγράμματος SMP και οι ελληνικές τράπεζες -όπως και άλλες της Ευρωζώνης- επωφελήθηκαν από πολύ σημαντική στήριξη της ρευστότητάς τους στην κορύφωση της κρίσης.

-Η οικονομική κρίση στην Ευρωζώνη δοκίμασε την αποτελεσματικότητα των πολιτικών και του θεσμικού πλαισίου. Εχει γίνει η Ευρωζώνη πιο ανθεκτική;

Δεν πρέπει να υποτιμάμε το πόσα πολλά επιτεύχθηκαν τα τελευταία χρόνια, αλλά τα θεμέλια της οικονομικής αρχιτεκτονικής της Ευρώπης χρειάζονται περαιτέρω ενίσχυση ώστε να αντέξουν τον αντίκτυπο μιας μελλοντικής κρίσης. Απαιτείται σθεναρή πολιτική βούληση για να προχωρήσουμε στην ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης. Εάν δεν υπάρξει η βούληση αυτή, η Ευρώπη θα πρέπει να επανεξετάσει τους υπάρχοντες κανόνες προκειμένου να διασφαλίσει την οικονομική σταθερότητα. Λίγα πράγματα μπορεί να πλήξουν την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους ευρωπαϊκούς θεσμούς περισσότερο από τις απειλές για την οικονομική σταθερότητα.